Aşağıda listelediğim kitapları yakından tanıyorsunuz; okudunuz, okuttunuz, hatta belki defalarca filmini izlediniz. Oysa bu kitapların geçmişinde ne yasaklar, engeller, müdahaleler var. Neyse ki yasaklayanlar gelip geçmiş, ama ayakta kalmış kitaplar.
– Biz gençliğimizde gizlice ışıkları yakıp kitap okurduk kızım.
– Niye gizlice yahu? Yasak mıydı kitap okumanız?
Yok, yasak değilmiş ama işte, anneannem 5 kızın odasının ışığını açık görünce gelip “Haydi yatmadınız mı daha?” diye mutlaka kontrol edermiş. O ışığı kapatıp gittikten biraz sonra annemler tekrar ışığı açar okumaya devam ederlermiş. Bir nevi engelleri aşarak birçok kitabı böyle gecelerde okuyuvermişler.
Bu dosyayı hazırlarken annemin anlattığı bu anı geldi aklıma. Elbette anneannemin yaptığı bir sansür sayılmaz ama kitaba ulaşmak bu kadar zor olmamalı ve keşke bu dosyada yer verdiğim kitaplar da yasak falan dinlemeyip çocuklara kolayca ulaştırılsaydı.
Animasyona Uyarlanan Çocuk Kitapları dosyasını hazırlarken Ferdinand (The Story of Ferdinand) kitabının satırlar süren yasaklanma macerasını okuyana kadar bir çocuk kitabının yasaklanacağı, hatta yakılacağı aklıma bile gelmezdi. Saf saf “Neden ki?” dedim.
Sonra biraz daha araştırmaya karar verdim, bakalım başka hangi çocuk kitapları ne sebeplerle kimler tarafından yasaklanmış? Bakalım yasaklar gerçekten işe yaramış mı?
Bookinton Kitap Platformu’nda bu hafta, sözde otoriteler tarafından yasaklanan çocuk kitaplarını anlatacağım.
Eğer karşılıklı oturuyor olsaydık, kelimelere ihtiyaç duymadan anlaşabileceğimiz bir konu bu. Belki biraz “cık cık”larız, belki kafamızı ümitsizce iki yana sallarız. Belki de hiç şaşırmayız. Ben bunların hepsini azar azar hissettim yazarken.
Bakalım siz neler düşüneceksiniz? Ekleyeceğiniz başka yasaklı çocuk kitabı varsa üzerine konuşalım, lütfen yorumlara yazın.
Ferdinand – Munro Leaf
Girişi bu kitapla yapmıştım, haydi buradan başlayalım.
Boğa güreşi yapmak yerine çiçek koklamayı seven Ferdinand’ın hikâyesi, İspanya İç Savaşı’ndan kısa bir süre sonra basıldığında Francisco Franco’nun destekçileri arasında “barışsever” bir kitap olarak nam salmış. Franco’nun ölümüne kadar İspanya’da yasaklı olan Ferdinand’ın, Nazi Almanyası’nda Adolf Hitler tarafından yozlaşmış bir demokrasi propagandası sayılarak yakılması emredilmiş. Bir kitabın anlattıklarının yakılarak yok edilebileceği sanrısı bana eşit ölçüde korkunç ve acınası geldi. Diğer yandan Ferdinand’ın özgürce kendisi gibi olabilme hikâyesi, Stalin dönemindeki Polonya’da satışa çıkan tek Amerika menşeili çocuk kitabı olmuş.
Thomas Mann, Gandhi, Franklin ve Eleanor Roosevelt tarafından da övgü alan kitap 2. Dünya Savaşı sırasında Almanya’nın yenilmesi üzerine hızlıca 30.000 adet basılarak çocuklara ücretsiz olarak dağıtılmış.
Yakın geçmişte ise The New York Times hikâyeyi “toplumda dışlananlar ve zorbalık görenler için bir ikon” olarak tanımladı. Kitabın, sonunda Ferdinand gibi olduğu hâliyle kabul görmesi içimi rahatlattı, itiraf etmeliyim.
Küçük Kara Balık – Samed Behrengi
Parktaki kız çocuğu üzerinde küçük bir kara balık resmi olan mavi çantamı gösterip çok beğendiğini söyledi. Ben de ona adını bile duymadığı Küçük Kara Balık kitabından bahsettim. Bir Samed Behrengi klasiği… Bir çocuğun kütüphanesinde olması gereken önemli kitaplardan biri…
Peki, İranlı yazarın onlarca dile çevrilen kitabının İran’da -hâlâ- yasaklı olduğunu biliyor muydunuz? Bratislava ve Bolonya Çocuk Kitabı Fuarı’nda ödüller alan Küçük Kara Balık’ın Türkiye’deki ilk basımı 1975 yılında olmuş. Dogmatik düşünceleri sorgulamayı ve merak etmeyi öğreten, her yaştan okuyucuya ilham olan bu kitabın 12 Eylül döneminde ülkemizde de yasaklanmış olması, bir sürpriz olmaz sanırım.
Kitaptan sevdiğim bir alıntıyı paylaşarak konuyu bağlayayım:
“Balıkların çoğu yaşlandıkları zaman ömürlerini boşu boşuna geçirdiklerinden yakınırlar. Sürekli sızlanır, lanet okur, her şeyden şikâyet ederler. Ben bilmek istiyorum; gerçekten de yaşamak dediğimiz şey şu bir avuç yerde yaşlanıncaya kadar dolaşıp durmaktan mı ibaret; yoksa dünyada başka şekilde yaşamak da mümkün mü? Siz bu dereden hiç dışarı çıkmıyorsunuz, peki nasıl oluyor da bütün dünyadan söz edebiliyorsunuz?”
Ne dersiniz, 1968 yılında yazılmış olan bu cümleleri tekrar tekrar okumaya hâlâ ihtiyacımız var, değil mi?
Loraks – Dr. Seuss
Animasyona Uyarlanan Çocuk Kitapları başlığında bahsettiğim Dr. Seuss’un Loraks kitabının 1989 yılında Kaliforniya’da bir okulda yasaklandığını da yeni öğrendim.
İddialara göre, bu “çevreci” çocuk kitabı ormancılık endüstrisine karşı çocukları olumsuz yönde etkileyeceği için yasaklanmış. Çocuklarımız için çevre bilincini artıran kitapları öne çıkardığımız bu yüzyılda, bu kitabın ne kadar “sakıncalı” olmadığının farkındayız, değil mi?
Winnie the Pooh – A.A. Milne & E.H. Shepard
İngiliz yazar A.A. Milne ve illüstratör E.H. Shepard tarafından yaratılan Christopher Robin ve arkadaşı Ayı Winnie karakteri kısa sürede dikkat çekti. Walt Disney’in hikâyeleri uyarlaması ile orijinal kitap dizisine ek olarak Winnie the Pooh çok sayıda filme ve televizyon dizisine konu oldu.
İddialara göre Winnie The Pooh’un bir fenomen hâline gelmesi üzerine insanların bu sevimli ayıyı görünüş bakımından Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’e benzetmesi sonucu karakterin bulunduğu tüm ürünler ülke genelinde yasaklanmış.
Çin’deki insanların ülkenin lideri ile eğlenmesi belli ki pek hoş görülmüyor. Hoş görülmemekten bahsetmişken Winnie The Pooh çizgi dizisi, domuz karakteri (Piglet) nedeniyle TRT tarafından da sansüre uğramış.
Ayrıca Winnie karakterinin pantolonsuz olması sebebiyle resimlerinin Polonya’daki parklardan kaldırıldığını da yeni öğrendim. Sonra, 2009 yılında, bir radikal politikacının, üzerinde gamalı haç tutan Ayı Winnie çizimli bir tişört giymesi ile Rusya’da da yasaklanmış.
Ben çizgi dizisini defalarca kez izlerken Winnie’nin pantolonsuz olması, Piglet’in bir domuz olması veya bir devlet başkanına benzemesi hiç dikkatimi çekmemişti. “Gamalı haç”ın ne ifade ettiğini bile bilmediğim bir yaştaydım. Şimdi ise merak ediyorum, acaba çocuklar ve çocuk gelişim uzmanları bu karakterler ve yasaklanma sebepleri hakkında ne düşünüyor?
Harry Potter Serisi – J.K. Rowling
J.K. Rowling’in ünlü serisinin Amerika’da St. Edward Katolik Okulu’nda kütüphaneden toplatılmış ve öğrencilerin ailelerine e-posta yoluyla kitabın içerdiği “büyü”lerin (gerçekten) şeytani varlıkları çağırabileceğinden bahsedilmiş. (Üstelik bu bilgi ABD’deki ve Vatikan’daki şeytan çıkarıcılara özellikle danışılmış!)
Elbette bu örnek yalnız değil; Kent’teki St. Mary’s Island Church Of England okulundaki yetkililer de kitaplarla ilgili, büyücülük ve cadılığın güçlü ve tehlikeli kavramlar olduğu, Tanrı’nın insanlarının bunlarla alakasının olmaması gerektiğini savunmuşlar.
Kimi okurlar da Harry Potter ve arkadaşlarının kurallara uymamaları nedeniyle pozitif rol modeller olmadığını savunmuş.
Tüm bu görüşler hakkında kendi yorumlarımı yazmak yerine The American Library Association (ALA) tarafından her sene Eylül ayının son haftasında “Yasaklanan Kitaplar Haftası” düzenlediği bilgisini vereyim. Bu etkinlik kapsamında, bütün kitapların çocuklar için uygun ve bütün çocuk kitaplarının iyi olduğu körü körüne savunulmuyor. Ama her ailenin çocuklarının okuduğu kitaplar konusunda özgürce karar vermesi gerektiğinin altı çiziliyor. Eh, bu da yeterince iyi bir yorum bence.
Oz Büyücüsü – L. Frank Baum
İlk basımı 1900 yılında yapılan The Wonderful Wizard Of Oz (Oz Büyücüsü) Dorothy ve arkadaşlarının maceralarını anlatıyor. Kitap, 1928 yılında güçlü pozisyondaki karakterin bir kadın olması sebebiyle – ve bu durumun dine aykırı olması sebebiyle – tüm halk kütüphanelerinde yasaklanmış. Ama bu zaten hep bildiğimiz bir hikâye, değil mi?
Bunun dışında 1957 yılında kitap Detroit Halk Kütüphanesi’nde “insanları şüpheciliğe yönlendirme (!) ve çocukları aptal yerine koyma (?)” sebepleriyle yasaklanmış
Ah, bir de Tennessee’de tutucu bir Hristiyan ailenin kitapta geçen “iyi cadı”nın dinî olarak imkânsız olacağını iddia ederek kitabı şikâyet etmesi var.
Bahsettiğim tüm bu kitapların uğradığı yasakların mantık hesabını vicdanınıza bırakıyorum. Şimdilik diyeceklerim bu kadar.
Bonus: Meraklı okurlar için yasaklanan başka kitapları şöyle iliştireyim.
- Hansel ve Gretel
- Alice Harikalar Diyarında
- Vahşi Şeyler Ülkesinde
- The Lion, The Witch and The Wardrobe (Narnia Günlükleri: Aslan, Cadı ve Dolap)
- Where The Sidewalk Ends
- Bartimaeus Üçlemesi
Kaynaklar:
- https://tinybeans.com/kids-books-and-childrens-books-that-are-banned-books/
- https://www.scholastic.com/parents/books-and-reading/book-lists-and-recommendations/banned-books.html
- https://www.infoplease.com/culture-entertainment/journalism-literature/harry-potter-banned#:~:text=In%20some%20parts%20of%20the,and%20they’re%20too%20dark.
- https://www.sothebys.com/en/articles/the-controversial-childrens-book-banned-by-hitler-and-franco#:~:text=The%20book%20was%20banned%20in,children’s%20book%20allowed%20in%20Poland.
- https://kidega.com/blog/yasaklanan-10-kitap-ve-yasaklanma-gerekceleri/
Diğer dosya içeriklerini okumak için tıklayın.
