Kaliteli bir kitabın ve okurun varoluşu doğru yapılmış editörlükten geçer. Kitap editörlüğü eğitimi de kitabın başarısına katkı sağlayan bu gizli elleri büyütür. Peki, yayıncının ve yazarın eli ayağı olacak bir editör yetiştiren kitap editörlüğü eğitimi nasıl olmalı?
Nurçin Metingil
Editörlük eğitimi; kitap yayıncılığında editörlerin rollerini anlamalarına, kitap yazımı, dil ve stil düzenleme, yapı ve konu geliştirme gibi becerilerini iyileştirmelerine yardımcı olan bir eğitimdir. Editörler, metinlerin anlam ve dilbilgisi hatalarını düzeltir, okuyucuların anlamasına yardımcı olacak şekilde metnin akıcılığını ve ritmini artırır. Aynı zamanda yayınlanacak metnin görsel ve içerik olarak en iyi hale getirilmesine yardım eder. Tüm bunlar da okumayı seven bir toplum yaratmak için eşi bulunmaz bir avantaj sağlar. Okumayı seven kişiler, olayları kavrayabilme, analiz edebilme, kendini doğru bir şekilde ifade edebilme ve kendini gerçekleştirebilme konusunda başarılı olurlar. Yani editörler, örnek toplumun inşasında çalışan kahraman işçilerdir.
Türkiye’de kitap editörlüğü eğitimi için herhangi bir yükseköğretim kurumunda bir bölüm yok. Marmara Üniversitesi’nde birkaç yıldır verilen Yayıncılık Yönetimi yüksek lisans eğitim programları, sektöre özgüvenli bir giriş vadetse de editör yetiştirmek için yeterli değil. Peki, sektördeki yeni editörleri kim yetiştiriyor? Tabii ki sektörün tozunu yutmuş, her yönüyle editörlüğü öğrenmek bir yana adeta yaşamış olan alaylılar. Bu eğitimleri usta-çırak ilişkisi geleneği gibi devam ettirmeye çalışan bu kıdemli editörler, atölyeleriyle açığı kapatmaya çalışıyorlar. Geleceğin editörlerini yetiştiren ve onlara mesleğin gerektirdiği donanımı yükleyebilmek için çalışan editör-eğitimcilere destek olmak ve editör adaylarına da fikir vermek adına kitap editörlüğü eğitiminin nasıl olması gerektiğine gelin bir de beraber bakalım.
Kitap editörlüğü eğitiminin süresi ne kadar olmalı?
Kitap editörlüğü eğitimlerinin süresi ve sıklığı, eğitimin amacına, eğitimi veren kurumun veya kuruluşun yapısına, konuların derinliğine, öğrencilerin seviyesine ve diğer faktörlere göre değişebilir. Genellikle, kitap editörlüğü eğitimleri yarı zamanlı veya tam zamanlı olarak verilir ve birkaç haftadan birkaç aya kadar sürebilir. Ayrıca eğitimler sıklıkla aylık, haftalık veya günlük olarak düzenlenir. Başarılı bir kitap editörlüğü eğitimi için kaliteli ve uygun süreli bir eğitim programına ihtiyaç duyulur.
Kitap editörlüğü eğitiminin olmazsa olmazı: Teorik eğitim
Kitap editörlüğü eğitiminin başlangıç aşaması teorik eğitimdir. Bu aşamada adaylar, kitap editörlüğünün temel kavramlarını ve prensiplerini öğrenirler. Bu kavramlar arasında yazım kuralları, dilbilgisi, anlatım teknikleri, yapısal düzen, tipografi, görsel tasarım, görsel açıklama teknikleri, yayıncılık ve benzeri konular yer alır. Kitap editörünün görev ve sorumlulukları, bir yayınevinin işleyişi ve diğer yayınevleriyle ilişkileri, yazar ve yayınevleriyle kurulan iletişim de teorik olarak verilebilir. Yine bu aşamada kitap editörlüğünün tarihi ve gelişimi hakkında adayları bilgilendirmek veya araştırmaya teşvik etmek faydalı olabilir.
Kitap editörlüğü eğitiminde uygulamaların önemi
Uygulamalı eğitim, kitap editörlüğü eğitim sürecindeki en önemli aşamalardan biridir. Bu aşama, adaylara teorik olarak öğrendikleri konuları uygulama imkânı sunar ve editörlük becerilerinin gelişmesine katkı sağlar. Uygulamalı eğitim, kitap editörlüğünün öğrenilmesinde kalıcı bir etki yaratır ve mesleklerinde başarılı olmaları için editör adaylarını hazırlar. Öğrenciler, kitap editörlüğü süreci içerisinde yapılması gereken işlemleri uygulamalı bir şekilde yaparak öğrenir. Uygulamalı eğitim sırasında adaylar kimi zaman ham bir metinle çalışırken kimi zamansa daha önce bir editörün elinden geçmiş kitap dosyaları üzerinde inceleme yaparlar.
Uygulamalı eğitim, öğrencilerin editörlük becerilerinin nasıl kullanabileceğini gösterir ve onlara fikirlerini hayata geçirmeleri için fırsat verir. Adaylar, yapacakları uygulamalarda karşılaştıkları zorlukları gidermelerine yardımcı olan eğitmenlerinden geri bildirim alabilirler. Ayrıca uygulamalı eğitim, adayların editörlük becerilerini değerlendirmelerine olanak tanır. Bu meslek için uygun olup olmadıklarını sorgulama şansı elde etmiş olurlar.
İşi yerinde öğrenmek için staj şart!
Kitap editörlüğü eğitiminin son aşaması stajdır. Bu aşamada adaylar, teorik ve uygulamalı eğitim sırasında öğrendikleri konuları uygulamaya başlarlar. Staj sırasında kitap dosyasıyla baş başa kalır ve tamamı üzerinde düzenlemeler yaparlar. Gerekli tüm yazılı ve görsel materyalleri inceler, yapılan düzenlemelerin doğruluğunu ve etkililiğini değerlendirirler. Ayrıca staj sırasında adaylar, profesyonel editörler tarafından denetlenir ve görüşleri alınarak editörlük becerilerini geliştirirler. Staj, kitap editörlüğü eğitiminin tamamlanması için gerekli olan bir aşamadır. Her dosya iyi bir editör olabilmek adına özgüven inşasında birer tuğla gibidir. Gerekli yüksekliğe ulaşabilmek için bu tuğlaları arttırmak gerekir.
Ben oldum, diyebilir miyim artık?
Kitap editörlüğü hayat boyu öğrenmeyi gerektirir. Başta temel bir eğitim verilir ama bir aşamadan sonra bu eğitim bireyselleşmek durumundadır. Bu yüzden farklı dosya türlerini tecrübe etmek ve ek eğitimler almak bir editörü daima bir adım öne çıkarır. Bu eğitimler, editörlükte kullanılan teknolojilerin ve yazılım programlarının öğrenilmesini de kapsar. Ayrıca ek eğitimler farklı yazı stilleri, yazım kuralları ve dilbilgisi kurallarının ayrıntılı olarak öğrenilmesini ve uygulanmasını sağlar. Bunlar da sesin, tonlamanın ve günlük hayatımıza derinlik katan pek çok faktörün yazıya aktarılması için editöre avantaj sağlar.
Türkiye’de kitap editörlüğü eğitiminin eksikleri
Türkiye’de kitap editörlüğü eğitimi, yazın ve dilbilim alanındaki temel becerilerin yanı sıra tipografi, yayıncılık, hukuk ve pazarlama gibi sektörel konuları da içermeli. Bu eğitimlerin kısıtlı olması, alana olan talep ve ihtiyacın henüz yeterince fark edilmemiş olmasından kaynaklanıyor. Üniversitelerde bu alana yönelik bir bölüm bulunmaması, eğitimin özel eğitim kurumları, atölye çalışmaları veya stajlar gibi farklı yollarla alınmasını zorunlu kılıyor. Bazı kişi ve kurumların editörlük eğitimlerinin öncelikli olarak dil eğitimi ve yazım kuralları üzerine yoğunlaşması da bu eğitimlerin kitap editörlüğü için yetersiz kalmasına neden oluyor.
Dünya çapında İngiltere’deki The Publishing Training Centre (PTC) ve New York’taki The Writer’s Center gibi yazarların ve yayınevlerinin ihtiyaç duyduğu editörlük becerilerini konu alan, kaliteli ve uzman eğitim programları sunan pek çok kurum var. Dünyadaki kitap editörlüğü eğitimleriyle karşılaştırılınca da Türkiye’deki eğitim seçenekleri daha az kapsamlı kalıyor ne yazık ki. Yine de sektörde başarılı olmak adına gereken becerileri kazanmak için birçok fırsat bulunuyor. Özellikle son yıllarda sektörün önemli isimleri ve kuruluşları taşın altına elini koymaya başladı. Üstelik burada yetişen yeni editörlerin çevrelerini genişletmek ve sektördeki iş imkânlarından haberdar olmalarını sağlamak adına eğitimden sonra da iletişimde kalmaya devam ediyorlar. Zaman zaman yayınevlerinin açtığı asistanlık ve stajyerlik pozisyonları da editör adayları için çok değerli.
Kitap editörlüğü eğitimlerinin daha yaygın ve uygun hale getirilmesi için editörlük mesleğinin önemi ve gerekliliği konusunda farkındalık yaratılması, sektörün ihtiyaç duyduğu becerilerin belirlenmesi ve eğitim programlarının bu becerilere odaklanması gerekiyor. Tabii yayınevleri ve yazarlarla iş birliği yapmak ve kitap editörlüğü eğitimi sunan kurumların verilerini ve deneyimlerini de göz önünde bulundurmak, eğitim programlarının güncellenmesi ve iyileştirilmesi için oldukça önemli.
Diğer gündem yazılarını okumak için tıklayın.
