Anne-babalar, çocuk kitabı seçerken neye dikkat etmeli? Kitap hangi otorite tarafından denetlenebilir? Çocuklara okuma alışkanlığı nasıl kazandırılır? Hangi kitaplar mutlaka çocukların kütüphanesinde olmalı? Çocuk kitapları Editörü Filiz Çiçek, Bookinton için yanıtladı.
Her anne baba çocuğu kitap okusun ister. Peki binlerce çocuk kitabı arasından doğru seçimi nasıl yapacağız? Bookinton olarak kuruluş amaçlarımızdan biri, ebeveynlere bu konuda rehberlik etmek. Bu nedenle sayfalarımızda editörlerin önerilerine sık sık yer vereceğiz. Beyaz Balina Yayınları’nda Çocuk Kitabı Editörlüğü yapan Filiz Çiçek ile iki röportaj gerçekleştirdik. İlk röportajımızda çocuk kitabının nasıl seçilebileceğini, nasıl denetlenebileceğini sorduk, kendisinden kitap önerilerini istedik. İkinci röportajımızda ise çocuk kitabı yazarlığı ve editörlüğünü konuştuk.
Piyasada pek çok çocuk kitabı var ancak bazı içeriklerin çocuklara pek uygun olmadığını, bazen ortaya çıkan skandallarla duyuyoruz. Anne-babalar, çocuklarına kitap seçerken neye dikkat etmeli?
Evet, maalesef piyasada çocuklara uygun olmayan içeriklerle dolu kitaplar var. Skandallara ve tüm uyarılara rağmen benzer kitaplar yayımlanmaya devam ediyor ve çocuklara ulaşıyor. Ebeveynlere, çocuklarına kitap seçerken araştırmalarını, aldıktan sonra da önce kendilerinin okumalarını tavsiye ediyorum. 5-6 yaşında çocuğunuz varsa ve bir kitap mağazasından kitap alıyorsanız sayfalarını gözden geçirmeniz zor olmaz. 7-8 yaş ve üstü çocuğunuz için kitap alıyorsanız kitabın veya yazarın adıyla internette araştırma yapın. İçeriklerinden ya da kazanımlarından emin olmadığınız kitapları almayın. İçeriğine dair bilgi bulamıyorsanız ve aldıysanız kitabı, çocuğunuz okumadan önce örnekleme yöntemiyle başından, ortasından, sonundan birkaç sayfa okuyarak içeriği hakkında genel bir fikir edinebilirsiniz.
Okullar ve öğretmenler her yıl, her yaş grubu için tavsiye edilen kitaplar listesi hazırlar. Çocuk okul çağındaysa ebeveynler, bu listelerle bildirilen kitapları alsınlar. Bir de tabii çocuğun ilgi duyduğu konularda yazılmış kitapları almak, çocukta okuma isteğini artırır. Örneğin, çocuk basketboldan hoşlanıyorsa ebeveynleri, bu konuyla ilgili kitaplar alarak çocuğun ilgisini canlı tutabilirler.
Son günlerde kâğıda ve diğer girdilere yapılan zamlar nedeniyle kitaplar da zamlandı ama fiyat, seçim kriteri olmamalı, içeriğe önem verilmeli. Çünkü kötü bir içeriğin çocukta yarattığı olumsuz etkiyi silmek zor. Yani özetle:
- Çocuğun yaşına ve zihinsel gelişimine uygun kitaplar seçilmeli,
- Çocuğun ilgi alanlarına uygun kitaplar seçilmeli,
- Fiyat, seçim kriteri olmamalı,
- Alınacak kitabın içeriği önceden araştırılmalı,
- Kitabın kazanımlarının neler olduğuna dikkat edilmeli.
Ortaya çıkan skandallardan sonra, “Çocuk kitapları neden denetlenmiyor?” sorusunu sık sık duyuyoruz. Kitap hangi otorite veya otoriteler tarafından denetlenebilir? Nasıl denetlenebilir? Anne ve babalara bu konuda ne düşüyor?
Çocuk kitaplarında denetim, kısıtlamalara uzanabilecek bir konu olduğu için kabul edilemez. Zaten içeriklerin bir otorite tarafından denetlenmesi, fiziksel olarak da mümkün görünmüyor; Türkiye’de her yıl 44 milyona yakın çocuk ve gençlik kitabı üretimi söz konusu. Sektörde öz denetimin gelişmesi gerektiğini düşünüyorum. Belki çocuk ve gençlik kitabı üreten firmalara, belli sayıda editör çalıştırma zorunluluğu getirilebilir.
Yayınevleri kitapları; çevirmenden ya da yazardan geldiği hâliyle, alanında uzman bir editör okumadan, düzeltmeden yayınlamamalı. Ancak iyi bir editör, varsa içerikteki sorunu fark edip yazardan değiştirilmesini isteyebilir ya da kitabın yayınlanmasını engelleyebilir.
Çocuk kitabı yayıncılarının, bu alanda tecrübeli editörlerle çalışmaları gerekiyor çünkü onlar, içeriğin ve görsellerin önemini bilir, yazarla ve çizerle birlikte çalışarak olumsuzlukları giderebilir, gideremediği noktada ise kitabın yayınlanmasını engelleyebilir. Yayınevlerinin yöneticileri de editörlerini desteklemeli.
3-5 ve 6-7 yaş arası kitaplarda pedagoglardan, psikologlardan ve eğitimcilerden danışmanlık hizmeti alınmalı. Sektördeki tüm çocuk kitabı yayıncıları aynı hassasiyeti göstermeli.
Anne babalar, çocuklarının ne okuduklarını bilmeli, takip etmeli. “Yeter ki okusun. Ne okursa okusun,” yaklaşımını doğru bulmuyorum. Kitaplar, çocukların ve gençlerin hayal gücünü, davranışlarını, iyilik-kötülük algısını, olaylar karşısındaki tepkilerini, zihinsel, duygusal, sosyal gelişimini etkiler. Bu nedenle onların okuyacağı kitapların büyük bir dikkatle, özenle hazırlanması gerekir. Kitap seçimi de aynı özenle yapılmalı.
Çocuklara okuma alışkanlığı nasıl kazandırılır?
Ebeveynler çocuklarına örnek olmalı. Anne babalarının sürekli kitap okuduğunu gören çocuklar okumayı alışkanlık hâline getirirler. Küçük yaşlarda, belli saatlerde ebeveynlerin çocuğa kitap okuması, okuma alışkanlığını geliştirir çünkü kitap okumak, aileyle paylaşılan güzel anlardan biri olur.
Her evde ve çocuğun odasında, elini uzattığında alabileceği, kitaplarla dolu kitaplıklar olmalı. Özetle kitap, ailenin günlük hayatının bir parçası hâline getirilirse çocuk kolayca okuma alışkanlığı edinir.
Çocuk kitaplarında 2022’de neler okuyacağız? Çalıştığınız Beyaz Balina Yayınları hangi çocuk kitaplarını basacak? Neleri raflarda göreceğiz?
Dövizdeki dalgalanma nedeniyle ithal kitaplara ilginin azaldığını görüyoruz. Bu durumda yerli yazarların eserlerine ilgi artacak. Beyaz Balina Yayınları’nın çok satan çocuk ve gençlik kitapları serileri ‒Organik Kitaplar, Matematik Romanı, Canavar Peşinde, Gölgelerin Efendisi gibi‒ 2022’de aynı hızla yayımlanmaya devam edecek. Çok sevilen Dünyayı Bisikletle Dolaşan Çocuk serisinin yeni kitapları gelecek. Bu yıl da çocuk ve gençlik edebiyatında yeni yerli ve yabancı yazarlar keşfetmeyi sürdüreceğiz.
Sizin en sevdiğiniz çocuk kitapları hangileri? Anne-babalara hangi kitapları mutlaka çocuklarının kütüphanesinde bulundurmalarını tavsiye edersiniz?
Olumsuz örneklerden söz ettik ama piyasada harika çocuk kitapları var ve iyi, köklü yayınevleri, bilinçli yazarlar, her gün güzel içerikler üretmeye devam ediyorlar. Hâlâ çok satan ve her çocuğun okuması gerektiğini düşündüğüm kitaplar var: Vasconcelos’un Şeker Portakalı, Saint-Exupéry’nin Küçük Prens, Behrengi’nin Küçük Kara Balık, klasiklerden Jules Verne’in Ay’a Yolculuk, Denizler Altında 20 Bin Fersah, Cervantes’in Don Kişot, Dodge’nin Gümüş Patenler, Richard Bach’ın Martı. Çocuklar bunları büyük bir zevkle okuyorlar ve çok güzel kazanımlar elde ediyorlar.
Ayrıca Rıfat Ilgaz, Muzaffer İzgü, Gülten Dayıoğlu, Behiç Ak, Mavisel Yener gibi birbirinden değerli eserler veren yazarlarımızın kitapları da mutlaka çocukların kitaplıklarında bulunmalı.
Filiz Çiçek Kimdir?
Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü mezunu olan Filiz Çiçek, üniversiteden sonra gazetecilik yapmaya başladı. On iki yıl boyunca İzmir’de Yeni Asır, İstanbul’da Sabah gazetelerinde, gazeteci ve köşe yazarı olarak çalıştı. Ardından Ankara’ya yerleşerek TÜBİTAK-Türkiye Bilimler Akademisi’nde editör olarak işe başladı. Bu kurumda 3 yıl editörlük yaptıktan sonra yayın koordinatörlüğü görevini yürüttü. On üç yılın sonunda Türkiye Bilimler Akademisi’nden ayrıldı ve İstanbul’a yerleşti. Filiz Çiçek son 7 yıldır çocuk kitapları editörlüğü yapıyor ve BAUSEM-İstanbul Institute bünyesinde eğitimler veriyor, kitaplar yazıyor.
