Bookinton

Edebiyat dünyasında sağlam bir yer edinmiş yazarların gerçek isimlerini kullanmama sebepleri çok çeşitli. Her bir sebep, yaşadıkları dönemin sosyolojik ve tarihî yapısının aynası. Tam da bu yüzden okuyucular, bir dedektif misali, sevdikleri yazarların mahlaslarını yani takma isimlerini ve bu isimleri seçme hikâyelerini eserleri kadar ilgiyle okuyorlar.

Oya Tuğcu Özağaç

Mahlas kelimesinin kökeni

Mahlas, Arapça halas, yani “tehlikeden kurtulma” kelimesinden türemiştir. Halas olunacak, kurtuluşa erilecek yer olarak da düşünülebilir. Şiirlerde şairin mahlasının geçtiği son beyit dışında, yazarların eserlerinde kullandıkları takma isimlere de mahlas denir.

Bir yazar neden başka bir isim kullanır?

Yazarların yazılarını farklı isimlerle yayımlamalarının sebepleri, farklı dönemlerde farklı gerekçelere dayanabiliyor. Bu sebeplerden ilki, kendilerini koruma içgüdüsü. Bazen yazarlar dönemin yaygın politik görüşlerinden farklı düşünebiliyorlar. Toplumun bu fikirlere vereceği tepkiden kendilerinin ya da ailelerinin zarar görmesini engellemek için de mahlaslar kullanıyorlar. Bu tür mahlaslara Türk edebiyatından örnekler vermek mümkün. Mesela Tevfik Sedat, Ziya Gökalp’in birçok mahlasından biri. Aynı şekilde eleştirileri ile ünlü Nurullah Ataç’ın mahlaslarından biri de Ali Gümrükçü. Marksizm’i kendi süzgecinden geçiren Kemal Tahir, birçok mahlasın yanı sıra, Bedri Eser mahlası ile de yorumlarını yazmış. 

Tehlikeden farklı olarak utanç da bir başka mahlas kullanma sebebi. Yazarlar, başarısız olduklarında kendilerini ya da ailelerini utançtan kurtarmak amacıyla farklı isimler kullanmışlar. Samuel Langhorne Clemens, tam da bu sebepten Mark Twain mahlasını tercih ederek, mesela, Hucklebery’nin Serüvenleri’ni yazıyor. Kimi zaman da yazarlar özel hayatlarını şöhretin getireceği sorunlardan koruma amacıyla gerçek isimlerini saklayabiliyor. Hayatının özeline girilmesinden hiç hoşlanmayan Charles Lutwidge Dodgon, Alis Harikalar Diyarında gibi muhteşem eserlere Lewis Caroll mahlasıyla imza atıyor. 

Bir başka sebep, farklı bir yazı türünde eserler de veriyor oluşları. Ünlü dedektif Hercule Poirot ya da gözünden hiçbir şey kaçmayan Miss Marple karakterlerinin ünlü yazarı Agatha Christie, romantik türdeki romanları için kendi ismini kullanmayı uygun görmemiş, Mary Westmacott ismi ile farklı bir türe imza atmış. Bilim kurgu yazarı Isaac Asimov, çocuklar için yazdığı bilim kurgu kitaplarını Paul French diye imzalamış. Harry Potter serisinin ünlü ve zengin yazarı J. K. Rowling, cinayet romanında şansını denediğinde Robert Galbraith ismini kullanmış.

Daha pratik sebepler de var elbette. Bunlardan biri, aynı isimde yüzlerce kişi olması. Aynı türde eser veren aynı isimde iki yazar olma ihtimalini azaltmak amacıyla mahlas edinmek, gayet anlaşılır bir neden. Bir diğer pratik sebep, Stephen King’den. Hızlı yazması ile ünlü yazar, gençliğinde senede bir kitaptan fazlasını üretebiliyor, ancak yayınevi senede bir kitaptan fazlasını basmayı, kendi politikası açısından doğru bulmuyor. Yazar, bu eski kafalı düşünceden dolayı 1970 ve 1980’lerde Richard Bachman mahlası ile kitaplar çıkarıyor. 

Ve elbette kadın yazarlar, erkek egemen yazı dünyasında ciddiye alınma arzularından dolayı, erkek, ya da en azından hangi cinsiyete ait olduğu anlaşılmayan isimlerle edebiyat dünyasına atılıyorlar. Mary Ann Evans, George Eliot ismi ile meşhur Silas Marner romanı dâhil, birçok eser vermiş. Charlotte, Emily ve Anne Brontë kardeşler, sırasıyla Currer, Ellis ve Acton Bell isimleri ile cinsiyetlerini gizlemişler. Alice Bradley Sheldon, bilim kurgu romanlarını James Tiptree Jr. adıyla yazmış. Aynı düşünceyle, yazıları defalarca yayınevleri tarafından reddedilen Joanne Rowling, Harry Potter serisini J. K. Rowling olarak imzalayarak cinsiyetini saklamış. Bu tür mahlasların asıl amacı, yazarların başarı şansını arttırmak. [1]

Osmanlı edebiyatında mahlas

Osmanlı edebiyatı, farklı kaynaklarda divan edebiyatı ya da saray edebiyatı olarak da adlandırılıyor. Divan şiirinde genellikle son beyitteki mahlas, aynı zamanda şairin mizacı, tabiatı, duruşu ve zevki hakkında ipuçları da vermekte. Divan şairleri, genellikle isimlerinin sonuna nispet î’si ekleyerek mahlas elde etmişler. Mesela Baki’nin bir dizesi şöyledir:

“Âvâzeyi bu ʻâleme Dâvûd gibi sal
Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş” [2]

Padişahlar da divan edebiyatı geleneğine uygun mahlas kullanmışlar. İlk divan sahibi sultan olan Fatih Sultan Mehmet’in şiirleri, Avnî mahlası ile yazılmış. Bu gelenek, diğer şair padişahlar tarafından devam ettirilmiş. Sultan İkinci Beyazıt; Adlî mahlasını, Şehzade Korkut; Harîmî, Kanunî Sultan Süleyman; muhabbeti bol olan anlamına gelen Muhibbî, Üçüncü Selim ise İlhamî isimlerini kullanmışlar. [3]

Türk edebiyatında mahlas

Türk edebiyatında yazarların, birden fazla mahlas kullanmış olduklarını görüyoruz. Politik sebeplerden ötürü, görüşlerini mümkün olduğunca fazla yayabilmek amacı ile farklı isimlerle farklı dergilerde yazılarını yayımlatmışlar. Mesela asıl adı Mehmet Nâzım Ran olan ve Nazım Hikmet olarak tanıdığımız şairimiz, Orhan Selim, Adsız Yazıcı, Ahmet Cevat, Ahmet Oğuz Saruhan, Ben, Bendeniz, Ercüment Er, Fıkracı, İbrahim Sabri, İhsan Koza, İmzasız Adam, Kartal, H. İhsan, Mazhar Lütfi, Mümtaz Osman, Osman Cemal, Sarı Murat, Süleyman Sabur Ran takma adlarını da kullanmış. [4]

Bazı mizah yazarları ise isimlerini seçerken sadece gizlenmek değil, eğlenmek için de yaratıcılıklarını kullanmışlar. Asıl adı Mehmet Nusret Nesin olan yazar Aziz Nesin,  kimi yazılarında Ateş Sin, Battal Bataner, Bedri Birdirbir, D. Kırat, Daver Devletlü, Dr. Daim Derer, Falan, Falan Filan, Fettane Şâtifil, Fevzi Şerbetçi, Hakkı Haklar, Hakkı Hukuki, Hasan Dene Gör, Hikâyeci, Nuri Hayat, İsmail Ateş, İzzet İzinde, Kasım Kahkah, Kerim Kihkih, Kerâmi Pestenkerâni, Levazımcı Kâzım, Naneyedibaşı, Nuri Hayat, Ord. Prof. Pof-Puf, Öküz Aleyhisselam, Oya Ateş, Prof. Dr. A. Ayvacı, Prof. Tosun Okuyucular Sağolsun, Recep Kinayi, Sarraf Mutasarrıf, Sıktı Sırılsıklam, Sülüman Gider, Şaban Şabaner, Şakir Şıkırşıkır, Taki Zoraki, Vaiz El-Hac, Ömer Ölçer, Vedia Nesin, Yazar Basan, Yüksel Damaçık gibi her biri birbirinden komik isimler türetmiş. Çalıkuşu romanının ünlü yazarı Reşat Nuri Güntekin, Ağustosböceği, Ateşböceği, Cemil Nimet, Hayrettin Rüştü, Mehmet Ferit, Sermet Ferit, Mizah Yazarı, Yıldızböceği isimlerini yapıtlarında ve Kelebek Mecmuası gibi farklı ortamlardaki yazılarında kullanmayı uygun görmüş. [4]

Mahlas kullanırken nelere dikkat etmeli?

Yazının başında da bahsettiğimiz gibi, mahlas kullanmanın gayet akla yatkın sebepleri olabiliyor. Mahlasın, sebebe uygun seçilmesi ve aynı zamanda akılda kolay kalır bir isim olması önemli. Aynı zamanda, sık rastlanan bir isim de olmamalı. Mesela, “Ahmet Aslan” ismi akılda kolay kalır ama bu isimde birden fazla yazar olabilir. 

Günümüz yasalarını göz önüne aldığımızda dikkat etmemiz gereken bir başka durum, ismin kullanım haklarını almak ve mahlası tescil ettirmek. Bu konuda da Nihal Yeğinobalı’nın yaşadığı bir tecrübe bize yol gösteriyor. Hikâyeye göre, yayıncısı Nihal Yeğinobalı’dan çeviri bir roman ister. Nihal Yeğinobalı ise roman çevirmek yerine romanı kendisi yazar ve Vincent Ewing ismiyle yayıncıya gönderir. Roman çok beğenilip meşhur olunca da gerçeği açıklar ama umduğu tepkiyi ve ilgiyi göremez. [5] Edebiyat dünyasında mahlas kullanmak yaygın bir hareket ancak mahlası tescil ettirmek ve yayınevini durumdan haberdar etmek, ileride sorun yaşamamak için önem arz ediyor.

Kaynakça

[1] https://www.thoughtco.com/famous-authors-who-used-secret-pseudonyms-4864216

[2] Erzen, M. H. Divan Şiirinde Mahlas Kullanma Geleneği ve Bu Geleneğin Modern Şiire Yansımaları. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 59, Erzurum 2017, 41-73 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/308853

[3] http://blog.milliyet.com.tr/divan-sahibi-osmanli-sultanlari-ve-mahlaslari/Blog/?BlogNo=373099

[4] Tanzimattan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. Cilt II. Yapı Kedi Yayınları, İstanbul, 2001

[5] Yeğinobalı, N. Vincent Ewing mahlasıyla yazdığım Genç Kızlar’ın çevirmeni olarak iki evlilik teklifi aldım. https://edebiyatsoylesileri.com/post/619634447196864512/nihal-ye%C4%9Finobal%C4%B1-vincent-ewing-mahlas%C4%B1yla

Diğer Dosya kategorisi içeriklerini okumak için tıklayın.

1 Yorum

Bir Yorum Bırakın

Epostanız gözükmeyecek.