Amerika’da 1998 yılında çıkan Telif Hakları Uzatma Yasası’na istinaden, 10 Sherlock Holmes öyküsünün telif hakkı 2023 başında sona erdi. Bu 10 öykü dışındaki Sherlock Holmes eserlerinin telif hakkı ise 2000 yılında sona ermişti. Bu sıra dışı duruma nasıl gelindiğini ve 10 öykü istisnasının sebep olduğu Enola Holmes davasını sizin için araştırdık.
Türkiye’de, ölümünün üzerinden yetmiş yıl geçtiği için, Sherlock Holmes’un yaratıcısı Arthur Conan Doyle’un eserleri üzerindeki telif koruması 2000 yılında kalktı. Ancak Amerika’da 10 öykü için farklı bir durum yaşandı.
10 Sherlock Holmes öyküsünün uzayan telif hakkı
Amerika’daki 1998 Telif Hakları Uzatma Yasası (Copyrights Extension Act), 1928 yılından önce yayımlanan eserler için telif hakkı koruma süresini “son yayımlanma tarihinden itibaren 95 yıl” olarak belirlemişti. “The Casebook of Sherlock Holmes” (Sherlock Holmes’un Vaka Defteri) adlı kitaptaki 56 öyküden 10 tanesi, bu şekilde 95 yıllık koruma altındaydı. Yazar Arthur Conan Doyle’un mirasçıları, bu 10 öyküdeki karakterlerin de koruma kapsamında olduğunu, uzamanın karakterleri de kapsadığı ve kimsenin 2023 yılına kadar karakterleri dilediği gibi değiştirip kullanamayacağını iddia ederek 2013 yılında Netflix’e dava açtı. Davadaki iddiaları, Nancy Springer’ın kitaplarından uyarlanan Enola Holmes filminde, Sherlock Holmes’un daha sıcak, empati yapabilen, kadınlara saygı gösteren bir karakter olarak kurgulanmasıydı.
Sherlock Holmes’un insani yönü
Pek çok öyküde duygularını göstermeyen, kaba kişilikli, empati yeteneği bulunmayan Sherlock Holmes, Arthur Conan Doyle’un 1923 ile 1927 yılları arasında yazdığı öykülerde daha insani yanlarıyla gösterilmişti. Bunun nedeni, yazarın bu yıllar arasında önce en büyük oğlunu, sonra erkek kardeşini kaybetmiş olmasıydı. Mirasçıların iddialarına göre, Sir Arthur Conan Doyle’un yazdığı Sherlock Holmes hikâyelerinden sadece 1923 ile 1927 tarihleri arasında yazılanlar, Sherlock Holmes’un insani yönlerini içeriyordu. Bu aralıkta yazılan hikâyeler de 95 yıllık koruma altındaydı. Dolayısıyla karakterin insani yönü ancak 2023 yılında kullanılabilirdi. Başka bir deyişle Enola Holmes’daki Sherlock Holmes versiyonu, 2023 yılından önce çekilemezdi. Sonuçta dava, açıldıktan bir süre sonra, “tekrar açılmamak üzere” reddedildi ve sona erdi. Bu da tarafların anlaştığı şeklinde yorumlandı. Ayrıca 2023 yılında davaya konu olan bu 10 hikâye de kamu malı hâline geldi.
Amerika’daki Telif Hakları Uzatma Yasası gereğince 1927 tarihinde yayımlanmış olup, 2023 yılında telif hakkı koruması kalkan diğer önemli eserler şöyle:
Virginia Woolf / Deniz Feneri (To the Lighthouse): İskoçya kıyısında bir yazlık evde yaşayan Ramsay ailesinin hayatını Anne Bayan Ramsay, entelektüel Bay Ramsay, sekiz çocukları ve tatile gelen çeşitli misafirlerinin gözünden inceler.
Ernest Hewingway / Kadınsız Erkekler (Men Without Women): 10 tanesi daha önce dergilerde yayımlanmış 14 kısa öyküden oluşan eser, yabancılaşma, kayıp ve yas temalarını işler. Hemingway bu öykülerde, sadakatsizlik, boşanma ve ölüm gibi durumlarda hayatlarındaki kadınlardan uzaklaşan erkekleri konu alır.
William Faulkner / Sivrisinekler (Mosquitoes): 1925 yılının New Orleans’ındaki bir sanat topluluğunu ele alan, yazarın sanat ve sanatçı hakkındaki görüşlerini içeren, eylemin az, diyaloğun bol olduğu bir romandır. Bu sebeple Aldoux Huxley tarafından “bir fikir romanı” olarak nitelendirilmiştir.
Agatha Christie / Büyük Dörtlü (The Big Four): Diğerlerinden farklı bir Hercule Poirot serüvenidir. Mayerling adında beklenmedik bir ziyaretçi, Hercule Poirot’nun yatak odasına girer ve yere yığılır. Defalarca Poirot’nun adını ve adresini tekrarlayıp 4 rakamını yazar. Adam kısa süre sonra ölür ancak ölmeden anlattıkları nedeniyle Poirot ve Hastings Büyük Dörtlü’nün peşine düşer. Buradan sonra eser, birbiriyle bağlantılı kısa öyküler dizisi hâline gelir.
Diğer haberleri okumak için tıklayın.
