Komedi, dram, korku, polisiye… Roman, öykü, şiirlerden tiyatroya eser adaptasyonları artarken bir kitap platformu olarak Dünya Tiyatro Günü’ne özel, okumaktan öteye geçip sahnede de izleme imkânı bulduğumuz eserleri andık. Edebiyat yapıtlarını en fazla iki buçuk saatlik bir tiyatro oyununa, üstelik okuyucusunu hayal kırıklığına uğratmadan başarıyla sığdırmanın sihri, doğru adaptasyon, dramaturgun kurgu başarısı ve hepsinin yönetmenle uyumunda gizli.
Bu 27 Mart’ta Dünya Tiyatro Günü 61 yaşına bastı. Mitolojinin doğuşu ile temelleri atılan, dinsel törenler ve ritüeller sayesinde binlerce yıl önce hayat bulan tiyatro sanatı, son yıllarda seyircisini güncellemek ve artırmak için çok satan edebi eser uyarlamalarıyla büyüyor.
Kitapları tiyatroya uyarlanan önemli yazarlar arasında Türkiye’den Yaşar Kemal, Aziz Nesin, Orhan Kemal, Sabahattin Ali, dünyadan ise George Orwell, Kafka, Tolstoy, Dostoyevski gibi önemli edebiyatçılar öne çıkıyor. Tolstoy’un Anna Karenina’sı ve Savaş ve Barış gibi klasikleri, okumayı tiyatroya dönüştürmede tüm dünyada lider olmaya devam ediyor. Türk edebiyatında romandan tiyatro eserine uyarlamada ilk akla gelen isim Reşat Nuri Güntekin oluyor.
Tiyatro, romanı birebir yansıtmak zorunda değil!
Kocaeli Belediyesi’nin düzenlediği 11. Kitap Fuarında, “Romandan Tiyatroya” konulu söyleşide, Tiyatro Oyuncusu – Yazar – Yönetmen Nedim Saban’ın değindiği üzere, tiyatroda romanın anlatıcısı ve anlatılan romanın izleyenlere nasıl aktarılacağı büyük önem taşıyor. Roman adaptasyonu yaparken kişisel olarak genelde eseri seyircinin seçimine bıraktığını söyleyen Saban, tiyatronun romanı birebir yansıtmak zorunda olmadığına, ayrıca bunun zor olduğuna vurgu yapıyor.
Satır Satır Romandan Tiyatroya
- Yabancı bir eserin sahneleneceği ülkenin adetlerine uygun çevrilmesi, halk dili ve deyimlerinin kullanımı, çevirmenin eseri, yazarı, dönemini ve özgün ülkeyi detaylı araştırmış olması önem taşıyor.
Yazar Metin And, roman ile tiyatro arasındaki farkı şöyle anlatıyor: “En göze çarpan ayrım, birinin kitap yoluyla okura, ötekinin ise sahne yoluyla seyirciye seslenmesidir. Roman türünün türlü biçimlere, kalıplara girebilen bir esnekliği vardır. Oysa oyun yazarının eli kolu bağlıdır (…) Sonra uzunluk da işe karışır. Dostoyevski’nin, Balzac’ın, Mann’ın yüzlerce veya binlerce yaprakta yaptığını oyun yazarı, kısa ölçülere sığdırmak zorundadır.” (And, M. 1964:793)
- Türk edebiyatında romandan tiyatro eserine uyarlama konusunda ilk akla gelen isim Reşat Nuri Güntekin. Yaprak Dökümü ve Eski Hastalık romanlarını tiyatroya uyarlayan yazar, 1976 yılında yayınladığı “Romandan Piyes Çıkarmak” makalelerinde, romandan tiyatroya uyarlama yapmanın yeni bir oyun yazmaktan daha güç olduğunu ifade ediyor. Güntekin, makalelerinde önce romanın tüm parçalarının bozulması, sonrasında ise tasarlanana uygun şekilde/tasarlanana paralel olabilecek tüm parçaların tekrar bir araya getirilip yepyeni, sağlam bir inşa yapılmasını öneriyor. Bu yapının ise niyetin paralelinde seçilen olaylar çerçevesinde dikilmesi gerekiyor.
Roman-Öykü-Şiirden Sahneye Unutulmaz Örnekler
Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz – Aziz Nesin
Hababam Sınıfı – Rıfat Ilgaz
Yer Demir Gök Bakır – Yaşar Kemal
Leyla’nın Evi – Zülfü Livaneli
72. Koğuş – Orhan Kemal
Susuz Yaz – Necati Cumalı
Sevgili Arsız Ölüm – Latife Tekin
Korkuyu Beklerken – Oğuz Atay
Anayurt Oteli – Yusuf Atılgan
Kürk Mantolu Madonna – Sabahattin Ali
Dünyanın En Güzel Arabistanı – Turgut Uyar
Bülbülü Öldürmek (Özgün adı: To Kill a Mockingbird) – Harper Lee
Küçük Kadınlar (Özgün adı: Meg, Jo, Beth and Amy) – Louisa May Alcott
Jekyll ve Hyde (Özgün adı: The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde) – Robert Louis Stevenson
Bin Dokuz Yüz Seksen Dört (Özgün adı: Nineteen Eighty-Four) – George Orwell
Notre Dame’in Kamburu – Victor Hugo
Üç Silahşörler/Kamelyalı Kadın/Monte Kristo Kontu – Alexander Dumas
Genç Werther’in Acıları (Almanca: Die Leiden des jungen Werthers) – Johann Wolfgang Goethe
Fareler ve İnsanlar – John Steinbeck
Guguk Kuşu – Ken Kesey
Sineklerin Tanrısı – William Golding
Fahrenheit 451 – Ray Bradbury
Dörtlerin İmzası (Özgün adı: Sign of Four) – Sir Arthur Conan Doyle
Şeker Portakalı (Özgün adı: Meu Pé de Laranja Lima) – Jose Mauro De Vasconcelos
Dönüşüm (Özgün adı: Die Verwandlung) – Franz Kafka
Madde 22 (Özgün adı: Catch-22) – Joseph Heller
Satranç (Özgün adı: Schachnovelle) – Stefan Zweig
Hayaletler (Özgün adı: Genspenster) – Henrik Ibsen
Küçük Prens (Özgün adı: Le Petit Prince) -Antoine de Saint-Exupéry
Salambo (Özgün adı: Salammbô) – Gustave Flaubert
Gülün Adı (Özgün adı: Il nome della rosa) – Umberto Eco
Suç ve Ceza, Budala (Özgün adı: Идиот, Idiot) – Dostoyevski
Kaynakça
- Şahin Turan-Tiyatro Dergisi/Nisan 2019
Ana Kaynakçalar
- And, Metin (1964), “Romandan Tiyatroya”, Türk Dili Roman Özel Sayısı, S. 154, s. 793-797.
- Bulut, S. (2015). Romandan Piyese Bir Uyarlama Örneği Olarak Çalıkuşu, Ankara.
- Güntekin, R. N. (1976). Reşat Nuri Güntekin’in Tiyatro ile İlgili Makaleleri. (K. Yavuz Haz.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Diğer Gündem içerikleri için tıklayın.
