Utanç, Güney Afrikalı-Avustralyalı yazar J. M. Cooetzee’nin en önemli eserlerinden biri. Yazara 1999 yılında ikinci kez Booker ödülünü kazandıran kitap, dört yıl sonra gelecek Nobel Ödülü’nün de habercisi olarak görülüyor. 

Sinem Sert

Utanç, 1994 senesinde, apartheid dönemi sonrası Güney Afrika’da geçiyor. Bir üniversitede hoca olan David Lurie, öğrencilerinden biri ile cinsel ilişki yaşar. Bunun duyulması üzerine kariyer düşüşü başlar ve bir süreliğine Güney Afrika’nın taşralarında bir çiftlikte yaşayan kızı Lucie’nin yanına taşınır fakat orada da onu bekleyen bambaşka utanç türleriyle karşılaşır.

David Lurie’nin Yaşadığı Utanç Kavramları

Eserde, utanç kavramı karşımıza ilk olarak David Lurie’nin öğrencisi Melanie Isaac ile cinsel ilişkiye girmesiyle beraber gelişen olaylarla çıkar. İlişki sonrası Melanie okula hocası tarafından cinsel istismara uğradığı gerekçesiyle şikâyette bulunur. Bunun üzerine üniversite bir soruşturma başlatır ve David Lurie’nin ısrarla özür dilemesini ister fakat David, özür dilemekten kaçınır. Üniversitedeki görevinden istifa eder ve bir çiftlik kasabasında yaşayan kızı Lucy’nin yanına -bir nevi- sığınır. David’in yaşadığı ilk utanç kavramı budur: Meslekî utanç.

Kızı Lucy’nin yanına gittikten sonra taşra hayatına alışması epey zaman alır. Lucy’nin bahçesinde çok fazla sayıda köpek vardır; sahiplerinin Lucy’e teslim ettiği veya artık sahipleri tarafından istenmeyen köpekler.

“Bunların hepsi ölecek mi?”
“Kimsenin istemedikleri ölecek. Onların işini bitiriyoruz.”
“Bunu yapan da sensin.”
“Evet.”
“Zor gelmiyor mu?”
“Geliyor. Hem de çok. Benim işimi bitirecek kişinin, bunu umursamadan yapacak biri olmasını istemezdim doğrusu. Ya sen?”

Buradaki utanç kuşkusuz, insanın hayvana şiddette bulunmasının getirdiği utançtır. Coetzee, bu sahnelerde hayvan öldürmenin, insan için eskiyen bir eşyayı çöpe atmak gibi kolay, sıradan ve umursamaz bir iş olduğunu okurun gözleri önüne seriyor.

Cinsel utanç kavramı ise David’in yaşadığı bir diğer utanç ve belki de en önemlisi olarak karşımıza çıkar. David, öğrencisi olan Melanie ile ilişkisinden önce her hafta Soraya isminde bir seks işçisi ile doksan dakikalık seanslarla beraber olur. Bunun temelinde, artık yaşı gereği duygusal ilişkiler yaşayamamak ve seksi yalnızca para ile satın alınabilecek bir olgu olarak görmek yatıyor. Duygusal ve karşılıklı arzulanan bir cinsel ilişkiden ziyade, ataerkil koşulların yarattığı baskıcı bir cinsel birliktelik David için daha kabul edilebilir bir cinsel deneyim.

Lucy’nin Suskunluğu

Lucy, David Lurie’nin yirmili yaşlarının ortasında, Eastern Cape’te Grahamston-Kenton yolu üzerinde Salem kasabasında yaşayan kızı. Burada bir çiftlikte önceleri Helen ismindeki kadın sevgilisi ile yaşarken Helen’in çiftlikten ayrılması üzerine artık tek başına yaşayan, hayvanlara bakan, pazarda çiçek ve bahçe ürünleri satan beyaz bir kadın. Babası yanına geldikten sonra Lucy’nin başına korkunç bir olay gelir. David’in duyduğu utançlara bir yenisi eklenerek kızının yaşadığı bu olayı kabullenişi eklenir.

“Ne kadar alçaltıcı,” diyor David sonunda. “Onca umutlar ve böyle son bulması.”

“Evet, haklısın, alçaltıcı. Ama belki de yeniden başlamak için bir noktadır bu. Belki de kabul etmeyi öğrenmem gereken şey budur. Sıfırdan başlamak. Hiçbir şeyim olmadan. ‘Şunu dışında’ demeden. Hiçbir şeysiz. Ne bir kart ne bir silah ne araz, ne hak ne onur.”

“Bir köpek gibi.”

“Evet, bir köpek gibi.”

Coetzee’nin Utanç eseri edebiyat açısından dolgun, çok katmanlı bir eser. Utanç kavramının tek bir halinden ziyade, başka metaforlarda bize tezahür etmesi, eserin ne kadar katmanlı bir yapıda olduğunun bir göstergesi. Burada göz ardı edilemeyecek en büyük gerçek Güney Afrika’nın toplumsal durumunun bireylerin iç dünyalarının yıkılışlarıyla bize sunulması. 

J.M. Coetzee Kimdir?

John Maxwell Coetzee (d. 9 Şubat 1940), Güney Afrikalı–Avustralyalı romancı, deneme yazarı, dilbilimci, çevirmen ve 2003 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi. İngilizce edebiyata eleştirmenlerce en çok beğenilen biri. Booker Ödülü (iki kez), CNA Ödülü (üç kez), Kudüs Ödülü, Prix Femina étranger ve Irish Times Uluslararası Kurgu Ödülü’nün de aralarında bulunduğu pek çok ödülü var. Coetzee 2002 yılında Avustralya’ya taşındı ve 2006 yılında Avustralya vatandaşı oldu. Halen Adelaide’de yaşıyor.

Künye:
Yayınevi: Can Yayınları
Kitabın adı: Utanç
Orijinal adı: Disgrace
Tür: Çağdaş Roman
Çevirmen: İlknur Özdemir
Sayfa Sayısı: 258
Hedef Kitle: Çağdaş edebiyat okuyucuları

Diğer okurdan kitap incelemelerini okumak için tıklayın.