Teorinin Cini – Antoine Compagnon
Antoine Compagnon’un Teorinin Cini kitabı Savaş Kılıç’ın akıcı çevirisiyle Metis Yayınlarının Eleştiri serisinden Ekim ayında çıktı. Modern edebiyat teorisi ile edebiyata dair yaygın ortak kanı ve sağduyu karşılaştırıldığında ne derece uzlaşma mümkün? sorusunu sorgulatan kitapta yazarın bu arayışına ortak olmak paha biçilemez.
Orjinal Adı: La Demon de la Theorie - Litterature et sens commun
Ülke: Fransa
Türü: Deneme/ Edebi Eleştiri
Okur Yaşı: Genel Yetişkin Okur Kitlesi
Hedef Kitle: Dil ve edebiyat konulu kitapları sevenler. Edebiyat eleştirisi okurları. Fransız edebiyatı seven okurlar. edebiyatı seven herkes. Metis Eleştiri seçkisi okurları.
Sayfa Sayısı: 280 sayfa
Çevirmen: Savaş Kılıç
Çeviri: ☺️
İmla: ☺️
Ebat: 13 x 19,5 cm
İnceleme
Teorinin Cini kitabı Edebiyat ve Sağduyu alt başlığıyla Metis Yayınlarının Metis Eleştiri serisinden yayımlandı. Antonie Compagnon’un Fransız yapısalcı yazarlardan yola çıkarak karşılaştırmalı örneklerle beslediği, sorgulayan, eleştiren bir kitap. Metis Eleştiri serisine bayılıyorum ve henüz sıra gelmeyen birkaç kitap haricinde okumayı, üstüne düşünmeyi ve kitaplığıma eklemeyi seviyorum. Bu kitapta da yazarın eleştirmen yanını, sorguladığı noktalardaki isabetli yorumlarını daha da hayranlıkla takip ettim. Türkçeye çevrilmiş daha çok kitabı olsa keşke diye düşünmeden de edemedim.
Kitap, Ne Kalır Aşklarımızdan Geriye? isimli bölümle açılıyor ve ilk olarak Paris Sıkıntısı’ndan bir alıntıyla devam ediyor. Baudelaire’in “Sokrates’in yasakçı bir Cin’i olduğunu ve kendininse dört dörtlük bir olumlayıcı, eylemci ve savaşçı bir Cin’e sahip olduğunu” yazdığı bu alıntıda kitaba adını da veren cinin nereden geldiğini görüyoruz. Biraz da bizim içinde bulunduğumuz döneme (dil ve çeviri hakkında) benzettiğim bir giriş bölümü var. Sonrasında bizde nasıl ilerler bilinmez ama kitabın orijinal dilindeki ilk baskısında (1998) durum bu. Aynı zamanda yazar, teori ve sağduyu arasındaki ilişkinin çatışmalı bir ilişki olduğunu söyleyerek alttaki sorulara göre konum alırken bizi de beyin fırtınasının ortasında bırakıyor.
Edebiyat Nedir?
Edebiyatla yazar, gerçeklik, okur ve dil arasındaki ilişki nedir? Edebiyatta değişim, hareket, gelişim, değer, özgünlük ve önem konusunda ne tür varsayımlarda bulunuyoruz?
Bir başka deyişle: Edebiyat geleneğini dinamik (tarih) yönüyle ve statik (değer) yönüyle nasıl anlıyoruz?
Antoine Compagnon, bu sorulara cevaben kitabı yedi ana bölüme ayırmış: Edebiyat, Yazar, Dünya, Okur, Üslup, Tarih ve Değer. Her bölümü konular içi alt başlıklarıyla çok kapsamlı olarak ele almış. Geleneksel yaklaşımla değerlendirip ardından teori doğrultusunda bir yandan soru işaretlerini gidermeye çalışıyor diğer yandan yeni düşünceler yaratıp uzlaşma zeminini de vurguluyor.
Mesela çok severek okuduğum yazarlardan biri olan Baudelaire örneğinde “Yazar” konusu “Paralel Pasajlar” alt başlığında “Eleştirmenler bir metinde anlaşılmaz bir pasaja ışık tutmak için, aynı yazarın paralel bir pasajını tercih ediyorlar.” söylemine istinaden ben de kitapta verilen örnek üzerinden hemen elimin altında olan Kötülük Çiçekleri ve Paris Sıkıntısı’na bakıyorum. Verilen örnekte bir şiir diğer eserdeki koca bir sonenin açıklaması olabilir mi gerçekten? Bu paralel pasajlar hep doğruyu mu işaret eder diye sorguluyorum, kontrol ediyorum. Kitap bunun gibi çok sayıda örnekle, karşılaştırmayla dolu. Sürekli bir çarpışma. Edebiyat severler için tam bir cennet. Verilen örneği okumanızı tercih ettiğim için yazmadım ama çok yerinde bir paralellik olasılığını söyleyebilirim.
Sürekli şüpheyle yaklaşılması gereken bir noktada mıyız? Yoksa Michael Rifatterre’nin dediği gibi baştan çıkarıcı olabilir ama inandırıcılığı şüpheli mi bu tezin? Bir uzlaşma olacak mı bölümlerin sonunda? Bu sorular okurken merakınızı hep yüksek tutuyor.
Teoriye karşı çıkıyoruz ya sağduyu ne diyor? Karşılıklı birbirini çürütme üzerine Fransız yapısalcılardan ağırlıklı örneklerle ilerlerken uzlaşmanın hangi noktalarla sağlanmaya çalıştığı da sağlam argümanlarla oldukça tatmin edici.
“Değerlendirsinler, iyiyi kötüden ayırsınlar, kanonu sabitlesinler”
Antoigne Compagnon “Değer” bölümünde okur kitlesinin edebiyat eleştirmenlerinden beklentilerine dair söylüyor bu sözleri. Etimolojisine uygun şekilde elbette.
Kitabın arka kapağında belirttiği gibi modern edebiyat teorisiyle edebiyata dair sahip olduğumuz yaygın fikirleri karşı karşıya getiriyor yazar bir de. Her ikisi içinde sağlam argümanlarla ilerleyerek teoriyi eleştirirken ikisinin de hakkını veriyor.
Bir de sık sık benim de en sevdiğim yazarlardan olan Proust’un özellikle Kayıp Zamanın İzinde serisinden -yer yer benim de şüpheyle yaklaştığım ama yazarın sorularıyla tekrar bakmak üzere notlar aldığım- örneklemeler yapıyor.
Çevirmen Savaş Kılıç’ın özenli notlarıyla, belirtilen kitaptan okuma ve karşılaştırma şansı da bularak ilerleyebiliyorsunuz. Keza Montaigne, Barthes, Flaubert ve daha birçok yazar -ağırlıklı Fransız- için de böyle.
“Sağduyu hiçbir zaman fikrinde diretmez, teorisyenlerse inadı bırakmaz.”
Yazar Teorinin Cini’nde, okurun dikkatini uyanık tutmak, kesinliklerden şüphe duymak, masumiyeti ya da mahmurluğu sarsmak, edebiyat teorisi konusunda temel düzeyde teorik bilinç kazandırarak gözünü açmak amacında olduğunu söylüyor.
Bu kitap benim de uzun zaman baş ucumda duracak ve ustalıkla şüpheciliğimizin körüklendiği örnekleri ilgili pasajlar içinde, kitaplarından tekrar bulup okuyacağım.
Şunu da özellikle belirtmek isterim; kitabın sonunda zengin bir kaynakça var. Ayrıca bir dizin ve çevirmenin dipnotlarını bulabilirsiniz. Bu da okuma deneyiminizi çok üst bir seviyeye çıkarmanıza fayda sağlıyor.
Antoine Compagnon Kimdir?
1950’de Brüksel’de doğmuş Fransız eleştirmen ve yazar. Mühendislik eğitimi gördükten sonra edebiyat alanında çalışmaya başladı. Roland Barthes ve Julia Christiva’nın öğrencisi oldu. Fransa, ABD ve İngiltere’de çeşitli üniversitelerde çalıştıktan sonra Sorbonne’da profesör oldu. College de France’a seçildi ve “Modern ve Çağdaş Fransız Edebiyatı” kürsüsünde dersler verdi. 2022’de Fransız Akademisi’ne seçildi. Başlıca eserleri arasında Les Cinq Paradoxes de la Modernite (Modernliğin Beş Paradoksu, 1990), Les Antimodernes: de Joseph de Maistre a Roland Barthes (Modernliğe Karşı Olanlar: Joseph de Maistre’den Roıland Barthes’a, 2005), Montaigne’le Bir Yaz (YKY, 2015), Les Chiffonniers de Paris (Paris’in Paçavraları, 2015) sayılabilir.
Diğer kitap incelemelerini okumak için tıklayın.
Özge Ovalı Karakaya –
Metis Eleştiri serisini ben de beğeniyorum.Daha fazla bu seriden incelemeler gelse seve seve okurum.Emeğinize sağlık:)