Sanat Karşısında Çizgi Roman - Bart Beaty

Salvador Dali, çizgi romanın 3800’lü yıllara yaklaşırken hâkim kültür olacağını söylüyor.[1] Kaçınılmaz olanı yaklaşık yirmi asır önceden gören kendini şanslı sayıyor. Zaman tik tak işliyor, yol yarılandı bile! Çizgi roman asırlar sonranın hâkim kültürü olacak mı bilinmez ancak varoluşundan bugüne yaşanan değişimleri şimdiden görebiliyoruz.

Bart Beaty, Dali’nin sesini duymuşçasına araştırmalarında sanat kültürü ve çizgi roman ilişkisinde temel sorulara odaklanıyor. Geçtiğimiz yüzyılda çizgi romanın sanat tarihinden dışlanma nedenleri ve yaşadığımız dönemde çizgi roman ve sanat dünyasının yan yana durmasının anlamı gibi pek çok soruyu yüksek sesle dile getiriyor. Sanat Karşısında Çizgi Roman, çizgi roman dünyasını bu sorular zemininde irdeleyen, sanat tarihçileri ve araştırmacıların yanı sıra çizgi romana gönlünü kaptıran okurlar ya da emek veren çizerler için de başvuru kaynağı niteliği taşıyor.

Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanan Sanat Karşısında Çizgi Roman dokuz bölümden oluşuyor. Lucy McKenzie’nin “İsimsiz” (2004) adlı tablosundaki iki kadını yorumlayarak etkileyici bir giriş yapan yazar, ilk bölümde çalışmanın düzenini ve yazılış amacını anlatıyor. Beaty’nin çalışma motivasyonunu ressamlar, heykeltıraşlar ya da illüstratörler kadar dikkate alınarak incelenmeyi arzulayan çizgi roman sanatçılarına borçlu olduğu düşünülebilir.

Sayfaları karıştırırken çizgi roman türüne biçilen kültürel değeri sık sık sorguluyorsunuz. Ek olarak bahsedilen “değersizlik” algısının altında yatan kültürel ve sosyal süreçlere de değiniliyor. Yakın zamanlarda belli çizgi roman türlerinin öne çıkma nedenleri üzerinde durmayı ihmal etmiyor. Ancak süreçlerin kronolojik ilerlemediğini belirtmekte yarar var, ihtiyaç durumunda kitabın sonunda yer alan dizinden yararlanmak gerekiyor.

Beaty’nin literatüre kattığı çalışma, çizgi romanın artık kabul gören sanat türleri arasında sayıldığını kanıtlamak ya da hâlâ geçerli sanat türleri arasında sayılmadığını düşünüp yakınmak güdüleriyle ilginizi çektiyse hayal kırıklığına uğrayabilirsiniz. Zira elinizdeki çalışma ne bir manifesto ne de çizgi romanın varoluşuyla ilgili sav niteliği taşıyor.

Çizgi roman vakası

Sanat Karşısında Çizgi Roman, yöntem ve kurgu bakımından yaygın akademik araştırma alışkanlıklarının dışında kalıyor. Tarihsel ve edebî analizler gibi gelenekçi yaklaşımdan ziyade sanat sosyolojisini araç olarak benimsiyor. Bu sayede çizgi romanın mevcut sanat atmosferindeki konumuna dair güncel ve aciliyet taşıyan sorular geliştiriyor. Deyim yerindeyse çizgi romanı sanat dünyasının başına gelen “vaka” olarak ele alıp inceliyor.

Çalışma, daha çok çizgi roman ile diğer sanat türleri arasındaki hiyerarşik ilişki, çizgi roman bakış açısıyla sanat kavramını tanımlama, Pop Art dünyası, klasikleşen karikatür ve çizimler gibi başlıklarda tartışma yürütüyor. Elbette bu başlıklarla sınırlı kalmıyor; çizgi romanların layık görüldükleri tozlu raflarda çürümenin kıyısından dönüp birer koleksiyon parçasına evrilme hikâyesine de yer veriyor.

Beaty, çoğunlukla Amerikan örnekleri üzerinden ilerliyor. Dolayısıyla çizgi roman seven ve sanat çerçevesinde arka planını öğrenmek isteyen okurları Amerika, hatta özel olarak Kuzey Amerika imgeleri bekliyor. Buna dayanarak meseleye küresel perspektifle bakmak isteyen okurları tatmin etmediği söylenebilir.

Nurettin Elhüseyni çevirisiyle okurlarla buluşan Sanat Karşısında Çizgi Roman eksik kalan yanlarına rağmen sıkıcılıktan uzak ve zihin açıcı bir okuma sunuyor. Sahaf festivallerinde gördüğünüz eski püskü çizgi romanlara bakış açınızı değiştirecek ve hatta bir tür iade-i itibar deneyimi yaşatacak gibi görünüyor.

Bart Beaty kimdir?

Kanada’da bir üniversitede öğretim üyesi olarak görev yapıyor. Çalışmalarında çizgi roman, popüler kültür, görsel medya alanlarına odaklanıyor. Daha çok çizgi roman ve bant karikatürlerine meraklı okurlara hitap eden www.whatwerecomics.com projesinde yer alıyor. Sanat Karşısında Çizgi Roman dışında Türkçeye çevrilen başka eseri bulunmuyor.

Nurettin Elhüseyni kimdir?

1954 doğumlu, Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu çevirmen ve editör. AnaBritannica’da yazı kurulu üyeliği görevi yaptı ve çeşitli dergilerde çalıştı. Çevirdiği eserlerin birçoğu Yapı Kredi Yayınları aracılığıyla okurlarla buluşuyor.

[1] Aktaran M. Patinax, Les Adventures de la BD, Gallimard, 1996, saf 142.

Diğer kitap inceleme yazılarını okumak için tıklayın.