Bir kelime aradığınızda karşılığını Türk dilinde çıkmış tüm sözlüklerde arayıp bulan bir site düşünün, işte bu sitenin adresi Kelime.com. Site bununla da kalmıyor, diğer dillerde de hizmet veriyor. Siteyi ve kapsamını Hiperlink Proje Yöneticisi Sadi Özgür ve Proje Geliştiricisi Dr. Harun Tuncer’le konuştuk.
Kelime.com projesi nasıl doğdu?
Sadi Özgür: Google adeta bilgi çöplüğü. Toplum ve devlet olarak güvenilir / temiz içerik üretme ve bu içeriği önceleme konusunda maalesef kötü bir sınav verdik; hatta veriyoruz. Bu bakımdan birinin aradığı bir kelimeyi sağlıklı ve doğru kaynaklardan bulabilmesi, bulduğu karşılıktan emin olabilmesi, hatta bu karşılık için atıf verebileceği bir “kaynak”ın referans verilebilmesi Kelime.com için temel motivasyonumuzdu. Ben uzun yıllardır sözlük üzerine çalışıyor, sözlük yayını için uğraşıyorum. Erişime açık birtakım temel sözlükleri, Excel formatında yeniden dizip bunların sisteme aktarılarak aranıldığı anda listeler halinde araştırmacı / okurun önüne gelmesi hedefimizdi. Bunu başardık. 10’dan fazla sözlük var sistemde. Çok yakında 50’ye yaklaşacak.
Sitede bir kelime aradığımızda karşımıza hangi sonuçlar çıkıyor?
Dr. Harun Tuncer: Sitede bir kelime üzerinden arama yaptığınızda o kelime önce maddebaşı olarak geliyor karşınıza; ardından “çekim ve benzerlerinde” aynı kelimeyi görebiliyorsunuz. Yani faraza aradığınız kelime “kalem”se, kalemin birleşik isim olarak nasıl ve hangi tamlamalarda kullanıldığını da görebiliyorsunuz. Mesela “düz kalem”, “ham kalem”, “kalemşör” vb. tamlamaları da görebiliyor ve tıklayınca anlamlarına gidebiliyorsunuz. Son olarak söz konusu anahtar kelimeyi “madde anlamında” arıyorsunuz. Yani kalem herhangi bir maddebaşı / kelimenin anlamında geçiyorsa o da karşınıza çıkıyor. Haliyle siz aradığınız kelime için “örnek cümleler” de görmüş oluyorsunuz böylece.
Bu sözlükleri neye göre seçtiniz?
Sadi Özgür: Bunların temel özelliği “açık erişim” olmaları. İkinci aşamada Hiper Yayın’da dijital telifi kurumumuzda bulunan 100’ü aşkın sözlüğü de sisteme entegre edeceğiz. Kaba bir hesapla Divanü Lügâti’t-Türk’ten bu yana 4000’e yakın maddebaşı ya da madde anlamı Türkçe sözlük yayınlanmış. Nihai hedefimiz bütün bunları sınıflayarak (terim sözlükleri, edebiyat sözlükleri, fen bilimleri sözlükleri vb.) sisteme aktarmak ve sözlükçülüğün adeta Himalaya’sına çıkmak!
Aradığımız kelime ile yapılan tamlamalar, atasözleri, deyimler de karşımıza çıkıyor. Bunun dışında başka hangi fonksiyonlar var?
Dr. Harun Tuncer: İlgili anahtar kelime sistemde mevcut sözlükler içinde ister maddebaşı ister madde anlamında geçsin karşınıza geliyor. Kelimeye ait sayfada yukarıdan aşağıya hepsi sırayla aktarılıyor. Osmanlıca gazete, dergi, kitap ve belge gibi içerikler içerisinde “arama” yapılmasına olanak sağlayan bir dijital kaynak olan Wikilala projemizle entegre çalışacak sistem. Özellikle aranan kelime Osmanlıca’ysa onunla ilgili Osmanlıca ya da Latinize edilmiş metin örnekleri de getirilecek önünüze.
Türkçe bir kelimenin hangi dillerde karşılığını sitede bulabiliyoruz? Site geliştikçe başka hangi dilleri ekleyeceksiniz?
Sadi Özgür: Halen altı dilde anlam getiriyor sözlük. Bunları seçerken Türkiye’de ve dünyada en çok tercih edilen ve sözlüğü çalışılan diller baz alındı; Türkçe, İngilizce, Arapça, Farsça, Fransızca ve Osmanlı Türkçesi. Eklenilecek diller arasında ilk planda İtalyanca, Portekizce var. Şimdilik bu kadarını söyleyebilirim.
Sitede üye olma ve giriş yapma opsiyonu var. Üyelik koşulları nelerdir? Kimler üye oluyor? Üye olunca alınan hizmetlerin kapsamı nasıl değişiyor?
Sadi Özgür: E-posta adresinizle kayıt yaptırıp üye olabiliyorsunuz. Koşul yok. Öte yandan sistem temelde bir sözlükler veritabanı olarak “abonelik” sistemi üzerinden kurumlara (üniversite vb.) ve üyelerine hizmet vermek amacıyla kuruldu. Fakat herhangi bir kurumla irtibatı bulunmayan tekil kullanıcı da giriş yaparak ya da yapmadan sistemi kullanabiliyor. Bu durumda günlük “bütün detaylarıyla” görüntüleyebileceği kelime sayısı üçle sınırlı oluyor. Günlük üçüncü kelimenin ardından aradığı kelimenin yalnız ilk sözlükteki anlamını görüntüleyebiliyor. Detaylara inilemiyor.
Kelime arama dışında site başka ne şekilde kullanılabilir?
Dr. Harun Tuncer: Evet, buna değinmesek olmazdı. Kısaca “Çözümleyici” dediğimiz Kelime Çözücü özelliği eski metinlerle uğraşanlar için hayat kurtarıcı bir araç. Mesela okuduğunuz Osmanlıca ya da İngilizce, hatta Fransızca bir elyazması var. Yer yer silik bir metin olduğunu kabul edelim. Kelimenin başı var, sonu var; ama ortasında kayıp harfler olduğu anlaşılıyor. Bu durumda anasayfada hemen arama çubuğu altında “Kelime.com ile yapabilecekleriniz” başlığı var. Bu kısımda ilgili “eksik” kelimeyi arayabilmek için kullanabileceğiniz joker karakterler açıklanıyor. Bunların yardımıyla aradığınız kelimeyi karşınıza çıkacak kombinasyonlar içinde bulabiliyor ve tıklayıp hemen anlamını görüntüleyebiliyorsunuz.
Sadi Özgür Kimdir?
2016 yılında Anadolu Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun oldu. Osmanlı Türkçesine olan merakını yazılımla bütünleştirmeye çalışan Özgür, online Osmanlıca eğitim sitesi olan eosmanlica.com’u kurdu. Hiperlink ekibine katılarak Ekim 2019’da sözlükler veritabanı olan Kelime.com’u; Şubat 2021’de ise Osmanlıca metinler içerisinde arama yapmayı sağlayan wikilala.com projesini hayata geçirdi. Ayrıca ilk kadın romancımız Fatma Aliye Hanım’ın Meram adlı romanı ile Şemsettin Sami’nin Kamus-i Türki’sini günümüz Türkçesine çevirdi. Şu anda girişimlerini hayata geçirdiği Hiperlink firmasında Proje Yöneticisi olarak çalışıyor.
Harun Tuncer Kimdir?
1984’te Üsküdar’da doğdu. İstanbul Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi. 2012’de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinde yüksek lisansını, 2019’da da yine aynı üniversitede doktorasını tamamladı. 19-20. yüzyıl Osmanlı-İngiliz münasebetleri, İngiliz misyoner faaliyetleri ve dönemin önde gelen isimlerinin biyografik hikâyeleri üzerine çalışmaktadır. 2007’den beri çeviri ve editörlük çalışmalarıyla meşgul olmakta, 2019’dan bu yana İstanbul Aydın ve 2021’den beri de Medipol Üniversitesi’nde kısmî zamanlı öğretim görevlisi olarak çalışıyor. 10’un üzerinde çalışmaya katkı sunan Tuncer, halen telif ve tercüme çalışmalarına devam ediyor.
