Dönüşüm – Franz Kafka
Yazan: Gülcan Eker Sekü
Franz Kafka’nın sanayileşme çağında kaleme aldığı 1915’te yayımlanan Dönüşüm öyküsü, dünya edebiyatının en çarpıcı giriş cümlesine sahip eserlerden biri. Kafka, Can Yayınları tarafından yayımlanan kurmacanın sınırlarını zorladığı, gerçekçilik ve fantastik ögeleri ustaca kullandığı bu hikâyesinde başkarakteri Gregor Samsa üzerinden sistemin robotlaştırdığı insanı ve ötekileşmenin tragedyasını anlatır. “Dikkat! Bu öykü bir zihin aynasıdır sizi özgürleştirebilir.”
Orjinal Adı: Die Werwandlung
Ülke: Almanya
Türü: Novella
Okur Yaşı: Genel Yetişkin Okur Kitlesi
Hedef Kitle: Novella okumayı sevenler.
Sayfa Sayısı: 67 sayfa
Çevirmen: Ahmet Cemal
Çeviri: ☺️
İmla: ☺️
Ebat: 12,5 x 19,5 cm
İnceleme
Dönüşüm, Franz Kafka tarafından Kasım 1912 ile Ocak 1913 tarihleri arasında üç bölüm olarak yazıldı. İlk olarak da 1915’te Almanya’da aylık basılan bir dergide yayımlandı. Ülkemizde Dönüşüm‘ün ilk çevirmeni, Fransızcadan yaptığı çeviriyle Vedat Günyol oldu. Bu çeviri Değişim adıyla 1959 ‘da yayımlandı. İngilizceye “Metamorfoz”, Türkçeye “Değişim” ve “Dönüşüm” olarak kazandırılan kitabın orijinal adı “Die Werwandlung.” Kitabın orijinal adı pek çok çevirmen ve edebiyatçının Kafka’yı araştırmasına neden olmuştur.
Kafka’nın odak noktası, Gregor Samsa’nın dönüşümü müdür yoksa onun bu durumu karşısında ailesinin sergilediği değişim midir? Belki de bu sorunun yanıtı Kafka’nın kitap kapağı şartında gizli. Kafka, 25 Ekim 1915’te Kurt Wolff yayınevine bir mektup yazar ve endişelerini şu cümlelerle dile getirir. “Böceğin resmi yapılamaz. Dahası uzaktan bile gösterilemez. Resimleme için benim öneride bulunmama izin verilseydi eğer, o zaman anneyi, babayı ve Müdür Beyi kapalı kapının önünde gösteren veya daha da iyisi, anneyi, babayı, kız kardeşi aydınlık odada kapıyı açık dururken gösteren sahneleri seçerdim.”
Dönüşüm ve Öz
Kafka’nın “Die Verwandlung” başlıklı uzun hikâyesini genç bir hukuk öğrencisiyken okuyan Nobel ödüllü yazar Gabriel Garcia Marquez “İlk cümlede neredeyse yataktan düşüyordum,” demişti. İşte o cümle şöyleydi:
“Gregor Samsa bir sabah bunaltıcı düşlerden uyandığında, kendini yatağında dev bir böceğe dönüşmüş olarak buldu. Zırh gibi sertleşmiş sırtının üstünde yatmaktaydı ve başını biraz kaldırdığında bir kubbe gibi şişmiş, kahverengi, sertleşen kısımların oluşturduğu yay biçimi çizgilerle parsellere ayrılmış karnını görüyordu; karnının tepesindeki yorgan neredeyse tümüyle yere kaymak üzereydi ve tutunabileceği hiçbir nokta kalmamış gibiydi. Gövdesinin çapıyla karşılaştırıldığında acınası incelikteki çok sayıda bacak, gözlerinin önünde çaresizlik içerisinde, parıltılar saçarak sallanıp durmaktaydı. ‘Ne olmuş bana böyle?’ diye düşündü. Gördüğü, düş değildi.” (Dönüşüm, 2019: 19)
Aklı hep işindedir
“…Ama şimdilik yataktan çıkmak zorundayım, çünkü trenim saat beşte kalkıyor.” (Dönüşüm, 2019: 21)
“Gregor iyi olsa, tren falan kaçırır mı hiç? Aklı hep işindedir. Akşamları hiç dışarı çıkmamasına neredeyse kızdığımı söyleyebilirim; sekiz gündür kentteydi ama her akşam evine döndü. Masanın başında, bizimle oturur veya gazete okur ya da tren tarifelerini gözden geçirir.” (Dönüşüm, 2019: 28)
“Gregor Müdür Bey burada.” (Dönüşüm, 2019: 27)
“Gregor, Sayın müdür bey geldi ve sabah treniyle neden gitmediğini soruyor. Ona ne diyeceğimizi bilmiyoruz. Ayrıca Müdür Bey doğrudan seninle konuşmak istiyor. Onun için lütfen aç kapıyı. Sayın müdür bey, herhalde odanın dağınıklığını hoş görecektir.” (Dönüşüm, 2019: 27)
“Bay Samsa, ne oluyor? Kendinizi odanıza kapatıyorsunuz, sorulanlara yalnız evet ve hayır diye cevap veriyorsunuz, annenizle babanızı büyük ve gereksiz sıkıntılara sokuyorsunuz, üstelik işinizi akıl almaz bir biçimde savsaklıyorsunuz. … Bütün bunları büyüklerinizin de öğrenmemesi için bir neden göremiyorum. Evet, son zamanlardaki çalışmalarınız son derece yetersizdi; gerçi bu mevsimde işlerin çok parlak gitmesi beklenemez, bunu biz de biliyoruz ama hiç iş yapılamayacak bir mevsim yoktur, Bay Samsa, asla da olmamalıdır.” (Dönüşüm, 2019: 29)
Bu hitaplar sırası ile başkahraman, anne, kız kardeş, baba ve Müdür Bey’in söylemleridir. Gregor, odasının kilitli kapısı ardından kendine seslenenlere hatta kendine cevap veriyordu ama kelimeleri anlaşılmıyordu. Durumunu kabullenmeyen Gregor, işini kaybedeceğini anlamış ve güçlükle kapıya ulaşarak nihayet açmayı başarmıştı.
Gregor Kimdi?
“’Şimdi,’ diye konuşmaya başladı Gregor, orada soğukkanlılığını koruyabilmiş tek insan olduğunun bilincindeydi. ‘Hemen giyineceğim, kumaş örneklerini toplayıp yola çıkacağım.’” (Dönüşüm, 2019: 34)
“…Nereye gidiyorsunuz Müdür Bey? Mağazaya mı?” (Dönüşüm, 2019: 35)
“Öte yandan Gregor da henüz geri geri gitmenin acemisiydi ve gerçekten çok ağır yürüyebiliyordu.” (Dönüşüm, 2019: 38)
“Müzikten bu denli etkilendiğine göre, bir hayvan mıydı gerçekten?” (Kafka, 2019: 73)
İnsan nasıl tanımlanır?
Akıl ve düşünce yeteneği midir insanı tanımlayan?
İnsan kimdir?
Yeryüzündeki en baskın tür mü?
Her soru ve dönüşüm kişisel olarak algılansa da aslında kişisel değildir; psikolojik, sosyolojik ve ekonomiktir yani sistemseldir. Tanımlanan görevleri gerçekleştiremeyen, çizilmiş sınırları kabul edemeyen her birey dayatılmış suçluluk ve sorumluluk hissiyle önce kendine sonra ailesine ve sosyal çevresine yabancılaşır. Ekonomik sisteme dâhil olmayan, sistemin beklentilerini karşılamayan birey ötekileştirilir. Artık o, ötekidir.
Peki, biz kimiz?
Ve bir sabah uyandığımızda öteki olmayacağımızdan nasıl emin olabiliriz?
Dönüşüm ve Kafka’nın Diğer Eserleri
Cevabını bildiğimiz soruları sorduğumuzda yaptığımız şey soru sormak değil, onay istemektir. Kafka, insanı varoluşsal bir çıkmazın parçası olarak görüyordu. Eserlerinde yarattığı ilginç durumlar, mantığa aykırı çıkarımlar, dayanılmaz sonlar okurun psikolojisini değil zihnini kırmak içindi. Ancak kırılmış bir zihin gerçek anlamda soru sorabilirdi.
Diğer kitap incelemelerini okumak için tıklayın.
Günnur Aksakal Baykan –
“Peki, biz kimiz? Ve bir sabah uyandığımızda öteki olmayacağımızdan nasıl emin olabiliriz?” Ne kadar yerinde sorular… İnceleme için çok teşekkürler.