Tanrısal Öngörü – Seneca
Yazan: Uğur Berk Kalelioğlu
İnsanlık düşünce tarihini en çok meşgul eden meselelerin başında gelen “Kötülük neden var?” sorusuna Seneca Tanrısal Öngörü eserinde belki de en tatmin edici yanıtlardan birini veriyor.
Orjinal Adı: De Providentia
Ülke: İspanya (Eski Roma)
Türü: Kurgu dışı, Felsefe, Yunan Klasikleri
Okur Yaşı: Genel okur kitlesi
Hedef Kitle: Felsefeden ve antik dönem klasiklerinden zevk alanlar
Sayfa Sayısı: 91
Çevirmen: Cengiz İskender Özkan
Çeviri: ☺️
İmla: ☺️
Ebat: 11,5 x 19,5 cm
İnceleme
Helenistik dönemin büyük düşünürü ve Yeni-Stoacılık akımının öncüsü kabul edilen Seneca, “Tanrı’nın sevgisi, bir babanın sevgisi gibidir,” der. Bir teşbih yapar, oğlunu seven bir babanın, kömürün sert baskı ve aşınmasıyla elde edilen bir elmas gibi cefa çekmesini istediğini belirtir. Onu büyük meşakkatlerden geçirir, zorluklarla parlatır.
“Baba” Tanrı da aynı şekilde iyi insanları memnun etmez; aksine onları sertleştirir, onları güçlü kılar ve başlarına gelen zorluklara dayanabilir hale getirir.
Tanrı, bunu tıpkı katı bir babanın, çocuğunu büyük bir şiddetle terbiye etmesi gibi yapar. Yapar ki en iyi sonuca erişebilsin. Peki ya o en iyi sonuç nedir? “Erdem” diye cevap verir Seneca.
Tanrısal Öngörü neyi anlatıyor?
Tanrısal Öngörü, Latin filozof Lucius Annaeus Seneca’nın yaşamının son yıllarında yazdığı altı kısa bölümden oluşan diyalog biçimindeki kısa bir deneme. Barındırdığı felsefi argümanlarla aslında Yeni-Stoacılık’ın çerçevesini anlatıyor.
Yeni-Stoacılık, antik Stoacılık’ın Roma versiyonu olarak kabul edilir. Temelde insanların doğayla uyum içinde yaşanması gerektiği vurgusunu yapan felsefe okuludur. Yeni-Stoacılık’ın da en temel sorunlarından birisi kötülük problemidir. Stoacı ilahi takdir tasarımının dünyadaki kötülükle bir arada var olması sorunuyla başa çıkmak için, Seneca dönemin başat yazın biçimi olan diyalogu kullanır. Kitap, Seneca’nın arkadaşı Lucilius’un, kendisine, iyi insanların başına neden talihsizliklerin geldiğinden şikâyet etmesiyle başlar. Bu, ilahi bir tasarımla bağlantılı iyiliğe nasıl uyabilir? Seneca, Stoacı bakış açısına göre cevaplar; İyi adamlara aslında kötü bir şey olamaz çünkü karşıtlar karışmaz. Sıkıntı gibi görünen şey, insanın erdemlerini ortaya koyduğu bir araçtır.
“Hiçbir kötülük yaşamamış o kişi, ne kadar acınası bir kişidir…”
Kişi imtihanlar ve zorluklarla iyileştiğinde ister kayıp ister acı ister ölüm olsun, hiçbir şey onu etkilemez. Nasıl Sokrates ölüm cezasının zehrini neşe ve mutlulukla içmişse, iyi adam da benzer şekilde her türlü imtihanla karşılaşabilir.
Tanrısal Öngörü’nün özü, kişinin başına gelenler değil, kişinin başına gelenlere nasıl karşı durduğudur. Seneca mücadelesiz bir hayatı, yaşamaya değer görmez. Beni bu eserde belki en çok etkileyen dize şu oldu, “Senin zavallı olduğunu düşünüyorum, çünkü hiçbir zaman zavallı olmadın. Yaşamını rakibin olmaksızın geçirdin; ne yapabileceğini kimse bilmeyecek, kendin bile.”
Seneca, iyiliği oluşturan şeyin kişinin kendini nasıl hissettiğiyle ilgili olmadığını, kişinin bizzat kendisi olduğunu söyler. Kötülük ve iyilik kavramlarını eserinde yapıbozumuna uğratır. İyiliğin, genellikle zevkle bağlantılı olarak görüldüğünü belirtir. Gerçekte, iyi görünen zevkler kötüdür çünkü ruhu ihmal eder ve yavaş yavaş onu çürütür; yumuşar ve aşağı bir hâl alarak, işe yaramaz ve bencil olur.
“Hazzın sonucu aşağılık ise haz ve meyvesi iyi olamaz. Öte yandan, sıkıntı, tartışılmaz derecede iyi şeyler olan mükemmellik, erdem ve dayanıklılık ile sonuçlanır.”
Seneca, diyaloğunu Tanrı’nın iyi insanların başına kötü şeyler gelmesine izin vermediğini, aksine onları kötülüğe karşı silahlandırdığını, ona saldıran güçlere karşı onu yenilmez kıldığını ve onu iyi çalışmaya hazırladığını söyleyerek bitiriyor. Kısacası bu eserle, “Seni öldürmeyen şey, seni güçlendirir” popüler retoriğinin felsefi temelini okuyacaksınız. Seneca, eserini kader hakkındaki Stoacı görüşleriyle sarıyor. İyi ve erdemli olmanın sırrını, doğayla uyuma şartlıyor, “Ömür boyu yapabileceklerimiz, doğanın bize sunduğu imkân dâhilindedir. Bizden ne alınırsa, sadece Tanrı’ya iade edilir,” diyor.
Kişisel gelişim tadında felsefe
“Hay Allah, kötü şans, kaderim batsın!” Bu ve daha onlarcası, karşıma çıkan her zorlukta kullandığım hayıflanma ve talihimi kabullenme cümlelerimdi. Ta ki bu kitabı okuyana kadar. Tanrısal Öngörü kendime büyük dersler çıkarabildiğim nadir eserlerden biri oldu. Kişisel gelişim kitaplarının baş döndüren hızla güncellendiği çağımızda, hemen hemen 2000 senelik bir eserin geçerliliğini nasıl koruduğunu görünce siz de şaşıracaksınız.
Öbür yandan, Seneca’nın eserinde kurguladığı argümanlar ve çıkardığı sonuç, mantıksal çıkarım ilkelerine uygun olarak “geçerli” olsa da kötülük problemi olarak bilinen felsefi tartışmayı sonuçlandırmaz. Tanrı’nın bireyi sınadığı fikrini temel almak, aslında Epikuros’un ve Hume’un iddia ettiği gibi Tanrı’nın kötü niyetli olduğu fikrini apriori ön kabul olarak almaktan geçer. Bu da eserin belki de zayıf noktası olarak görülebilir.
Seneca kimdir?
Lucius Annaeus Seneca (MÖ 4 – MS 65), günümüzde İspanya sınırlarında bulunan Cordoba’da doğdu, nüfuzlu babası sayesinde dönemin en ünlü hatip ve felsefecilerinden ders alarak, iyi bir eğitim gördü. İmparator Nero’ya danışmanlık yaptı. Zamanla Roma’nın tanınan, zengin üst sınıfı içerisine girdi.
Roma İmparatorluk Dönemi’nin en önemli felsefi figürü kabul ediliyor. Latince yazan bir Stoacı filozof olarak, Stoacılığa kalıcı bir katkıda bulunmuş, dönemin Stoacılık literatüründe merkezi bir yer tutarak, sonraki nesillerin sahip olacağı Stoacı düşünce anlayışını şekillendirmiştir. Felsefi eserleri, Rönesans’ta Stoacı fikirlerin yeniden canlanmasında büyük rol oynadı. Eserleri arasında en bilinenleri: Medea, Troiades (Troyalı Kadınlar), Phaedra, Agamemnon ve Oedipus’tur.
Siz bu kitabı okudunuz mu? En çok dikkatinizi çeken mesaj neydi? Yorumlarda paylaşır mısınız?
Diğer kitap incelemeleri için tıklayın.
Yorumlar
Henüz Bir Yorum Yok