Bookinton
Bir Kuş Gözlemcisinden Kuşlarla İlgili Kitap Önerileri

Otelcilikten erken emekli olunca kuş gözlemcisi, yurttaş bilimci ve doğa eğitmeni olan Dilek Geçit ile okuma serüvenini konuştuk ve kuşlarla ilgili hangi kitapları tavsiye ettiğini sordum. Ortaya hem muhteşem bir kitap listesi hem de yayıncılara güzel öneriler çıktı. 

Mürsel Çavuş

Dilek Geçit aslında bir otelci. Otelcilik sektöründe çalışmaya öğrenciyken Londra’da başladı, Türkiye’de Four Season’s, Hilton ve Grand Azur Otel gibi uluslararası otel zincirlerinde yönetim kadrosunda ve bir Danimarka firmasında onun deyimiyle “gayet mutlu mesut” çalıştıktan sonra emekli oldu. Eşi Tuna Geçit ile doğaya olan ilgileri 1995 yılında dağ yürüyüşleri yapmalarıyla başladı. Bu yürüyüşleri on dört yıl yaşadıkları Marmaris’te fotoğraf hobisi ve kuş gözlemciliği takip etti.

2009 yılında kuş gözlemciliğine başlayınca “Kuşlar ve doğayla çocuklar nasıl bağ kurabilir?” konusunu dert edindi. Bu sebeple İstanbul’da birçok sertifika programına katılarak çocuk gelişimi, alternatif eğitim, orman pedagojisi, orman okulları, Türkiye’nin bitki ve hayvanlarıyla ilgili yol aldı. Vatandaş (yurttaş) bilimci, doğa öğrencisi ve doğa eğitmeni olarak genç emekliliğin tadını çıkardı. Gönüllü olarak İl ve İlçe Milli Eğitim ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlükleri, İBB, Kadıköy Belediyesi Gönüllü Evleri, Kadıköy Kent Konseyi, TEMA Vakfı, TRAKUŞ ve TRAKEL’de kuş gözlem atölyeleri, sunumlar ve doğa eğitimleri yapıyor. TEMA Vakfı aracılığı ile Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi’nde verdiği “Doğayı Algılama” Kuş Gözlem derslerinden büyük keyif alıyor. Acaba Dilek Geçit’in kütüphanesinde hangi kuş kitapları var, kuş dünyasına nasıl giriş yapabiliriz merakıyla sorularımı Dilek Geçit’e yönelttim. 
 
Kitapla ilişkin nasıl başladı? 

Kitapla ilişkim ve sevmem ilkokulda başladı. Ailem gece uyuduktan sonra kitap okumaya devam etmek isterdim. Uyumadığımı anlamasınlar diye ışık açmadan kitap okurdum. Evimizin holünde minicik iki watt’lık bir ampul gece lambası olarak hep açık olurdu. Ampulün altına yere oturur, kimseyi uyandırmadan kitap okurdum. 

Karşı komşumuzun oğlunun zengin bir kitaplığı vardı. Tatile gittiklerinde çiçekleri sulamamız için anahtarı bize bırakırlardı. Kimseye çaktırmadan anahtarı alır, doğru kitaplığa gider çocuk kitaplarından bir tane alır eve dönerdim. Okuduktan sonra titizlikle geri yerleştirirdim. Böyle böyle kitaplıktaki tüm çocuk kitaplarını okumuştum. Niye gizli yaptığımı bilmiyorum, çocukluk aklı işte. Ortaokuldayken başka bir yere taşındık. Otuzlu yaşlarımda komşumuzla bir araya geldiğimizde yaptığım şeyi itiraf ettim, kitaplıktaki tüm kitapları okuduğumu öğrenince çok mutlu olmuşlardı. 

İlkokul yıllarında amcam dünya klasiklerini okumamı önerirdi, “Ama amca ağır gidiyor,” dediğimde “Okumalısın,” diye beni ikna ederdi. 

Nasıl bir okuma alışkanlığın var? 

Her ay okuduğum kitap sayısı konusuna, diline ve kalınlığına göre değişiyor. Kurgu dışı kitaplarla aram daha iyi. Biyografiler, flora ve fauna ile ilgili sanatsal, bilimsel kitapları, doğa tarihi, eğitim, alternatif eğitim, çocuk gelişimi ile ilgili kitapları merakla okuyorum. 
 
Önceki yüzyıllarda İstanbul’u ve Anadolu’yu ziyaret etmiş doğa araştırmacılarının, gezginlerin kitaplarını okuyorum. Osmanlı, Bizans, Pagan İstanbul’u okumak, zamanda yolculuk yaptığım hissini uyandırıyor.

Çok hızlı okuyorum ancak kurgu dışı kitaplarda cümlelerin altını bol bol çizmekten ve çokça not almaktan kitabın bitmesi vakit alıyor. Roman ve öyküleri ise hızlı okuyorum.

En sevdiğim şezlongta ve hamakta kitap okumak. O sebeple salonda deniz gören penceremizin yanına ve muz ağacının altına bir hamak kurduk. 

Seni diliyle, yaklaşımıyla en çok etkileyen yazarlar hangileri oldu?

Doğa başlığı altında Sait Faik Abasıyanık en sevdiğim yazarlardan. Yalın, sade, anlaşılır ama bir o kadar da etkileyici ve büyüleyici bir anlatımı var. “Çiçek ve balık ismini bilmeyen öykü yazamaz,” cümlesine bayılıyorum. Bu cümleye kuş isimlerini de eklemeli değil mi? Yaşar Kemal, Halikarnas Balıkçısı kitaplarında çiçeklere, ağaçlara, balıklara en çok yer veren yazarların başında geliyorlar. Ahmet Büke 2021’de basılan ilk ve tek romanında benzer bir yol izlemeye çalışmış. Bence yolun çok başında. Kuşlara şiirler yazmış şairlerden ise Can Yücel, Pablo Neruda’yı seviyorum. 

Kurgu dışı kitaplarda ise uzmanlık alanlarında Türkiye’nin en iyileri olmasının da etkisiyle ve kitaplarıyla Dentorolog, Dendrokronolog, Orman Botanisti Prof. Ünal Akkemik ve Orman Mühendisi ve Kırsal Çevre Derneği’nin kurucusu Orman Yüksek Mühendisi Doç. Dr. Yücel Çağlar’ı ve Zoolog, Entomolog Prof. Ali Demirsoy’un her çıkan kitabını takip ediyorum. Bir de Prof. Ünal Akkemiğ’in Ağaçların Dilinden adlı kitabı dili, anlatımı ve şiiri ile çok sürprizli…

Bu yıl kimi keşfettin yazar olarak?  

2022’de Böcek Gezegeni adlı kitabın Norveçli yazarı Anne Sverdrup-Thygeson’ı çok sevdim. Bilindiği gibi İskandinav ülkeleri alternatif ve doğa eğitimini dünyada en başarılı uygulayan ve sonuç alanların başında yer alıyor. Doğa eğitiminde yazarla benzer dili kullandığımızdan kitabı okudukça keyif aldım. Bazen konuyu sohbet eder gibi kaleme alması, böcekler gibi zor bir konuyu basit ve keyifli örneklerle akıcı anlatabilmesi dikkat çekici. Anlatım dilinden iyi bir eğitimci olduğu hemen anlaşılıyor. Bir böcek kitabını bana bile okutmayı başardı.

Kuş merakın nasıl başladı?

Bir kitap okudum ve kuşlar hayatımı değiştirdi. Ölmeden Önce İstanbul’da Yapmanız Gereken Yüz Şey adlı kitapta İstanbul’da yoğun leylek ve gündüz yırtıcı kuşları (kartal, şahin vb.) olduğunu ve bunları gözlemleyen, fotoğraflayan gruplar olduğu okudum. Eşimle birlikte gruplara üye olduk, toplantılarına ve gözlemlerine katılmaya başladık. Kitabın yazarı Akdoğan Özkan da bu gruplara üye olduğunda tanışma şansını yakaladık. Ailece dostuz ve birlikte İstanbul içinde ve dışında birlikte kuş gözlemi yapıyoruz.

Kışın İstanbul ve Marmara Bölgesi’ndeki göllere, sulak alanlara gelen ördek ve su kuşlarını gözlemlemeye gidiyoruz. İlkbahar ve sonbaharda ise İstanbul’daki süzülerek uçan kuşların (leylek, şahin ve kartal türleri vb.) muhteşem göçünü izlemeye İstanbul’un kuzeyine gidiyoruz. Evde pencereden ve parkta, koruda, ormanda yürüyüş yaparak kuş gözlemi yapıyoruz. Bu gözlemlerimizi veri bankası web sitelerine ya da onların telefon uygulamalarına girerek, bilime katkı sağlıyoruz. Hem gözlemleriyle hem yeni keşifleriyle dünyaya kattıklarından ötürü dünyada kuş ve doğa gözlemcilerine vatandaş bilimci (yurttaş bilgin) deniyor.

Gönüllü olarak çocuklara, gençlere sunumlar ve kuş gözlem atölyeleri düzenliyorum. Kuş bilimciler ve gözlemcileri her yıl Kuş Konferansı, TRAKUŞ (8000 üyeli Türkiye’nin anonim kuşları web portalı) ilkbahar kampı düzenliyor. Farklı Kuş Gözlem Topluluklarının düzenledikleri kamplar oluyor.

Seninle daha önce bir kitaba girecek kuş isimleri hakkında konuşmuştuk. Bazı kuşların isimleri dilimize henüz kazandırılmamıştı. Bu konuda yapılan çalışmalar ne aşamada?

Kitap ve belgesellerin çevirisinde bitki ve hayvan türlerinin çevirilerinde zorluklar yaşandığına tanık oluyoruz. Bazen doğru kaynaklara ulaşmakta zorluk çekilebiliyor. Dünyadaki tüm gözlemcilerin kuş verilerini girdiği  Ebird web sitesindedünyadaki tüm kuş türlerinin adlarının (11 bin tür) Türkçe çevirisi bitti. Site on yedi farklı dilde kullanabiliyor. Kuş türleri çevirisi için www.ebird.org inanılmaz bir hazine. TRAKUŞ web portalında da Türkiye’deki tüm kuşların İngilizce ve Latince listesi mevcut.

Doğa ve kuşlar konusunda okumalar yapıyorsun. Bizimle edebiyat, fotoğraf, çocuk kitapları, rehberler gibi farklı başlıklar altında kuş kitapları listesi paylaşır mısın? Okurlar kuşlar hakkında bilgi edinmeye hangi kitaptan başlasın ve sonra hangisini okusun? 

Öncelikle doğada daha fazla zaman geçirmeye çalışmalarını öneririm. Kuş gözlemi yaptıkça merakınız artıyor. Heyecanla kitaplara bakmaya, gördüğünüz kuşları, göçleri ya da yaşadıkları sulak alanlarla ilgili bilgiler öğrenmeye başlıyorsunuz. Kitap ikinci adım. Kuş gözlem ve fotoğrafçılarının yanından hiç ayırmadığı kuş tanımlama kitapları var. Bu rehber kitaplarla başlayabilirler. İlgileri arttıkça aşağıdaki kısa tutmaya çalıştığım listedeki kitapları okuyabilirler.

Son olarak ilave etmek istediklerin neler?

Türkiye’de seyahat ettiğiniz bölgelerde Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü’ne uğrayarak kendi bastıkları kuş–doğa ve kitap-posterlerini (ücretsiz) isteyebilirsiniz. Belediyeler şehirlerinin ya da ilçelerinin kuş (kelebek, bitki) kitaplarını çıkartmaya başladılar.

Yayıncılar için bir konuya dikkat çekmek istiyorum. Türkçe’ye çevrilecek rehber ya da popüler bilim kitapları seçilirken açıkçası Avrupa’nın kuşlarının bulunduğu kitapların tercih edilmesini önemsiyorum. Çünkü kuş türleri hemen hemen benzer. En çok Amerika’nın kuşları kitapları çevriliyor. TUBİTAK çocuk kitapları bile Amerikan kuşlarıyla dolu. Oysa ülkemizde bu kuş türleri bulunmuyor. Bitki ve hayvan türlerinde de benzer bir durum var. Okullara sunum ya da kuş gözlem için gittiğimde çocukların ilk bildiği üç kuş Amerikan kel kartalı, tukan ve sinek kuşu (Humming Bird). Bu türler ülkemizde, Avrupa ve Asya kıtasında yok. Önce sokağımızdaki, yaşadığımız coğrafyadaki kuşların öğrenilmesini önemsiyorum. Bu türlerle bağ kurarsak, tanırsak seveceğiz. Böylece zengin biyoçeşitlilik bilincine vararak o coğrafyanın korunması gerektiğinin bilincinde olacağız.

Kuş ve doğa gözleminin çocuklar için faydaları saymakla bitmez. 21. yüzyıl becerilerini geliştirmeleri için de bir fırsat. Ebeyenler nereden başlamalıyız diyorlarsa Doğa Dostu Çocuk Nasıl Yetiştirilir? adlı kitabı tavsiye ederim.

1. Kuş gözlemine başlamak isteyenler için kuşları tanımlamada arazide de kullandığımız en kapsamlı rehber kitaplar:

  • Türkiye’nin Kuşları – TRAKUŞ
  • Türkiye’nin ve Avrupa’nın Kuşları – Doğal Hayatı Koruma Derneği
  • Kıyı Kuşları – Stephen Message – Don Taylor

2. Kuş yanı sıra flora ve fauna tanımlama için başlangıç seviyesinde:

3. Diğer (Kurgu dışı, sanat, hikâye, roman, araştırma, şiir)

  • Beethoven Kuş Gözlemcisi miydi? – David Turner
  • Curt Kosswig, Rüyalarını Türkçe Gören Bir Bilim Adamı – Prof. Ali Demirsoy
  • Kuşların Felsefesi –  Philippe J.Dubois – Elise Rousseau
  • Kuş Evi (Biyografi) – Eva Meijer
  • Kuşlar Sanatı – Pablo Neruda
  • Kuş Kitabı, Resim Sanatında Kuşlar – Angus Hyland – Kendra Wilson 
  • Son Kuşlar – Sait Faik Abasıyanık
  • Kuşlar da Gitti  – Yaşar Kemal
  • Son Ada – Zülfü Livaneli  (Çocuklar için olanı da var) 
  • Kuş Evleri – Cengiz Bektaş
  • Olmayan Kuşlar Ansiklopedisi – Ece Temelkuran
  • Türlerin Kökeni – Charles Darwin
  • Kuş Dili –  Emine Gürsoy Naskali – Ayşe Şeker  (Şamanizm, Budizm ve İslam dönemlerinde kuşlara atfedilen değerler) 
  • Anadolu Kuş Adları Sözlüğü – Merete Çakmak – Mary Işın

4. Belediyelerin ya da Ticaret Odalarının çıkarttığı ücretli ve ücretsiz kitaplar

  • Zeytinburnu Belediyesi: Kuş Evleri – Mehmet Aycı buradan ücretsiz indirebilirsiniz.
  • İBB: İstanbul’un Kuşları – Sürreyya İsfendiyaroğlu, Ahmet Karataş, Zeynel Aslangündoğdu, Ömral Ünsal Özkoç.  

5. İngilizce Kitaplar

Collin’s Bird Guide  (İngilizce, hemen her kuşçunun kitaplığında olan kuş tanımlamak için rehber kitap)

  • The Birds of Turkey
  • I Love Birds! 52 Ways to Wonder, Wander, and Explore Birds with Kids, Jennifer Ward
    The Role of Birds in World War Two, (Savaşta Kuşların Rolü) – Nicholas Milton

Çocuklar için 

Çocuklar için resimli çocuk kitapları sayısı her geçen gün artıyor. Özelikle resimli kitap çizimlerini zor beğenen biri olduğum için birkaç tanesine özellikle TUBİTAK yayınlarına yer vermek isterim. 

1. Kuş Tanımlama

  • Doğa Kuş Gözlem, Suzanna Davidson
  • Kuş Kitabı – Nazlı Ayhan

2. Resimli kitap

  • Gün Doğumu Korosu – Suzanne Barton
  • Kızılgerdanın Şarkısı – Suzanne Barton
  • Balaban – Şiirsel Taş – Duygu Topçu
  • Sihirli kelimeler-  Çiğdem Harbellioğlu –  Gözde Eyce (AÇEV’de Genco Erkal’dan ücretsiz dinleyebilirsiniz.)

Hareketli kitaplar:

  • Harika Kuşlar, Churkung

3.Sessiz (Sözsüz) kitap 

  • Dünyadan Öyküler – DOĞA / Thomas Hegbrook (Sessiz Kitap) 
  • Flashlight* – Lizi Boyd  

4. Diğer

  • Kuşlar Konmuş Kitabıma – Nazmi Ağıl – Bülent Arabacıoğlu
  • Leyleğin Ayağındaki Dünya – Özgür Atilla – Emel Güları
  • Turnalar kitapçıkları WWF Türkiye, buradan ücretsiz indirebilirsiniz.

*Gece gözlemini sevdiğim için bir kuş gözlemci olarak beni en çok heyecanlandıran sessiz kitaplardan biri. Türkiye’de henüz basılmadı.

Diğer Gündem içerikleri için tıklayın.

Bir Yorum Bırakın

Epostanız gözükmeyecek.