Kaostan Kozmosa Evrenin Hikâyesi kitabının yazarı, astrofizikçi Doç. Dr. Selçuk Topal ile kitabını, çocukluğunu, kendi çocuklarıyla kitaplar üzerinden kurduğu ilişkiyi, “Gelecek Uzayda” projesini ve uzaya gönül verenlerin keyifle okuyabileceği kitapları konuştuk.
Selçuk Topal bir bilim insanı. “Gelecek Uzayda” projesi, aktif olarak kullandığı sosyal medya hesapları, podcastleri, katıldığı TV programları ve 2020 yılında Destek Yayınları etiketiyle yayımlanan kitabı Kaostan Kozmosa Evrenin Hikâyesi ile topluma uzayı sevdirmeyi, uzay bilimlerine ilgiyi arttırmayı hedefliyor. Ayrıca “81 İlde Devr-i Uzay” diyerek ilkokullara, ortaokullara, derneklere ve sivil toplum örgütlerine çevrim içi olarak uzay bilimlerini anlatıyor. “Güzel insanların yazdığı güzel kitapları okuyun, okutun,” diyen Selçuk Topal uzay bilimlerine ilgi duyan Bookinton okurları için şahane kitap önerilerinde bulundu.
Çocukken astrofizikçi olmak gibi bir hayaliniz var mıydı?
Yoktu. Tek amacım çalışkan bir öğrenci olup elimden gelenin en iyisini yapmaktı. Günümüzde ise akademik eğitim önemini kaybetmiş gibi görünüyor. Bunun birçok nedeni var. Öncelikli neden, artan genç nüfusu karşılayacak bir istihdamın olmaması. Ancak ben çok çalışanların er ya da geç hedefine ulaştığına inanlardanım. Diğer yandan, sosyal medya, okulu terk edip bunu da marifetmiş gibi gösteren,talihin ona “Yürü ya kulum!” dediği kişiliklerle dolu. Piyango kişilikler. Ve bu kişiler sözüm ona rol model. Çok garip zamanlardan geçiyoruz.
Kitap okumayı seven bir çocuk muydunuz? Çocukluğunuz ya da ilk gençliğinizde sizi etkileyen kitaplar var mıydı?
Evet. Ancak kitap satın alacak bir durumum olmadı hiç. Lise yıllarımda yaşadığım yer şehir kütüphanesine çok yakındı. Elimden geldiğince okuyordum. Gerçekten çok okumaya üniversite yıllarımda başladım. Çocukluğumda beni etkileyen, hatırladığım bir kitap yok. Ancak liseden başlayarak üniversite yıllarıma doğru uzanan o süreçte Carl Sagan’ın kitapları beni etkilemeye başlamıştı. O dönem okuduğum ancak adını hatırlamadığım birçok çeviri popüler bilim kitabı da vardı. Günümüzde ise bir haftada kitap yazılabiliyor. İnternet inanılmaz yaygınlaşınca kitap yazımı da arttı. Kim gerçekten uzmanlık alanında yazıyor kim kopyala yapıştır yapıyor anlaşılmıyor. Ben Kaostan Kozmosa Evrenin Hikâyesi kitabımı (akademik yoğunluğun da etkisiyle) yaklaşık 2 yılda bitirdim. Bazı insanlar (kısaca sahte bilimciler veya tabirimle modern üfürükçüler) nasıl birkaç haftada kitap yazıyor anlamıyorum. Popüler bilim kitabı yazmak diğerlerine kıyasla daha fazla zaman alıyor sanırım.
Lisans öğreniminizi Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri bölümünde tamamladınız ve Oxford Üniversitesi’nde doktora yaptınız. Bu eğitim, okuma zevkinizi nasıl etkiledi?
Akademik hayat size alanınızda bol bol kitap ve makale okutuyor. Özellikle yüksek lisans ve doktora sırasında epeyce bilimsel makale okudum. Bu bana hızlı okuma yeteneği de kazandırdı. Son birkaç yıldır felsefe kitaplarına merak saldım. İnsanın düşünce dünyasının nasıl bugünlere geldiğini ve onca bilimsel ilerlemeye rağmen neden birçok insanın hâlâ Orta Çağ yöntemleri ile sorunlara çözüm aradığını anlamak istiyorsanız felsefe ve bilim tarihi kitapları okumanız gerek.
“Gelecek Uzayda” projeniz ile binlerce gence uzay bilimlerini sevdirdiniz. Halkla uzay arasında bir köprü oldunuz diyebiliriz belki de. Sizce ülkemiz gençlerinin uzaya ve astronomiye ilgisi ne düzeyde?
“Gelecek Uzayda” kâr amacı gütmeyen gönüllü bir astronomi ve bilim-toplum projesidir. 2019 yılında Uluslararası Astronomi Birliği’nin dünya çapındaki etkinliklerinde, 60 ülkeden 800 etkinlik içinde, ülke çapında yaptığım çevrim içi söyleşi etkinliği kendi kategorisinde Dünya Birincisi oldu. Hayattaki en değerli şey zaman. Ancak ben zamanımın büyük bir kısmını uzaya ve bilime meraklı insanlara harcamaktan mutlu oluyorum. Bugüne kadar 34 şehrimize gittim. İlkokul, ortaokul, lise ve üniversitede her düzeyden genç arkadaşımla sohbet ediyorum.
Dünyanın hâline çok üzülüyorum. Ancak ne zaman bir gençle sohbet etsem geleceğe dair umutlarım yeşeriyor. Gençlere seminerler veren, popüler bilim yazıları yazan, astronomi içerikli videolar ve sesli yayınlar üreten bir astrofizikçi akademisyen olarak önemli ve can sıkıcı istatistiksel bir veriye sahibim. İlkokuldan liseye ve üniversiteye doğru gittikçe, çocuk ve gençlerde hem yaşama sevinci hem de merak azalıyor. Herkes eğitim sistemini suçlayabilir ama merak ediyorum kaç anne baba çocuklarıyla sohbet ediyor, okuldaki dersleri tartışıyor, hayat hakkında konuşuyor ya da çocuğuyla beyin fırtınası yapıyor. Sıfıra yakın. Bunun en büyük nedeni velilerin büyük çoğunluğunun eğitimsiz olması. Kitap okuma alışkanlığı ise neredeyse yok. Birçok ebeveyn için okul, çocuğunu götürdüğü ve bu sayede mola verebildiği bir çeşit rehabilitasyon merkezi, ama çocuk için öyle değil. Ben ebeveynleri tarafından gerektiği gibi destek gören her çocuğun, en berbat eğitim sisteminde bile harikalar yaratabileceğine inanan biriyim. Evde duygusal ve zihinsel gelişime destek olacak kırıntı dahi yoksa sokak veya okul çocuğa ne kadar öğretici olabilir ki?
Çocuk ve gençlerin uzaya olan ilgisi çok iyi. Ancak bunun en büyük nedeni kariyer kaygısı. Elbette sadece sevdiği için uzay ile ilgilenen bir kısım gençlik de var. Bize ve tüm dünyaya gerekli olan şey, spesifik olarak belli bir alanda çalışan insan sayısını arttırmak değil, işini seven insan sayısını arttırmaktır. Uzay ajansı fikri ortada yokken, her platformda uzay ajansının kurulması gerektiğini söyledim. Çünkü uzayı ciddi olarak kariyer hedefine koyan binlerce gençle tanıştım. Şimdi uzay ajansı kuruldu, ilgi duyanlara bir kapı daha açılmış oldu. Ancak dediğim gibi bize bu işi gerçekten seven, gerekli yeteneklere sahip veya yeteneklerini geliştirmeye açık insanlar lazım. Hem çalışan hem de yönetici olarak bu kalitede insanlara ihtiyacımız var.
“Kaostan Kozmosa…” kitabınız 2020 yılında yayımlandı. Kitabınızla ilgili geri dönüşler nasıl? Sonuçtan memnun musunuz? Yeni kitap çalışmanız var mı?
Harika geri dönüşler alıyorum! Zaten o nedenle ikinci kitabımı yazıyorum. Ben 2013 yılından beri uzmanlık alanımı meraklı herkese anlatıyorum. Önce anlatmayı öğrendim. Yani bir bilim iletişimcisi olmayı, karmaşık konuları basit bir dille uzman olmayan insanlara anlatmayı öğrendim. Yeterince deneyim kazandığıma karar verdikten sonra Kaostan Kozmosa Evrenin Hikâyesi’ni yazmaya karar verdim. Bu bir süreç, bu yolda çok şey öğreniyorsunuz. Örneğin birçok şeyi doğru anlatmanın yolunu tam olarak bilmediğinizi anlıyor ve kendinizi geliştirmeye başlıyorsunuz.
İnsan “biliyorum” dememeli. Onu dediği an önüne duvar örmüş oluyor. Hiçbir şey bilmiyoruz. Evrenin tüm bilgisiyle kıyaslandığında hepimiz cahiliz. Bu anlamda cahil kalmak beni rahatsız etmiyor. Aksine beni sürekli yeni şeyler öğrenmeye teşvik ediyor. Sokrates’in dediği gibi, bilmemek cahillik değildir, asıl cahillik bilmediğini bilmemektir.
Bir kızınız bir de oğlunuz var. Onlarla kitap okur musunuz? Benzer yaş grupları için ebeveyn olarak önerebileceğiniz kitaplar var mı?
Bizim oturma odamızda oğlum Uzay ve kızım Venüs için küçük bir kitaplık bulunur. Eşim ve benim okuduğum kitaplar da oturma odasında göz önündedir. Oğlum 8 yaşında. Senede ortalama 60 kitap okur. Kızım daha küçük, 2 yaşında ama resimlere bakıp uzun uzun anlatır. Uzay, kitap okurken bazı noktalarda bana sorular sorar ve tartışırız. Bizim ev ile Uzay’ın okulu arası yaklaşık 1 km’dir. Oğlumla yürüyerek okula gitmeyi özellikle seviyorum. Konuşmaya, tartışmaya vakit oluyor. Ve o 1 km’lik yolda 8 yaşında bir çocuğun size anlatacağı o kadar çok şey var ki inanamazsınız. Çocuklarına zaman ayırmayan veya ayıramayan velilerden ricam hazır yapabiliyorken lütfen o yolu onlarla yürüyün. Çünkü büyüdüklerinde yalnız yürüyecekler.
Astronomi ve uzay bilimleri alanının kült kitapları hangileri? Klasik kitaplar okunmalı mı? Nereden, hangi kitaptan başlanmalı?
Sahte bilimlere karşı yazılmış, akıl ve bilim kokan kitaplar arasında ilk önerim Carl Sagan’ın Karanlık Bir Dünyada Bilimin Mum Işığı isimli kitabıdır. Çok sevdiğim bir kitaptır. Yine Sagan’ın Kozmos kitabı da bizim alanda kült kitaplardandır. Bu iki kitapla başlamak iyi olur. Elbette güncel bilgiler için benim kitabımı da listeye koyabilirim. Astronomi, en az diğer bilim dalları gibi çok canlı bir alandır. Sürekli yeni şeyler keşfedilir ve eskinin birçok bilgisi güncellenir. Ancak iyi kitapların yıllar geçse de size anlatmak istediği şeyler eskimez. Sanırım güzel kitabı güzel yapan da budur: Çağlar geçse de size anlatacak ilginç bir hikâyesi, bir öğüdü veya yol gösterecek bir bakış açısı olması…
Astronomi ve uzay bilimleri ile ilgilenen gençler veya yetişkinler için başlangıç düzeyinden daha zor kitaplara doğru bir okuma listesi istesek, hangi kitapları önerirsiniz?
Benim kitabım güzel bir başlangıç olur. Evreni ve içindeki neredeyse her şeyi size temel (ve yer yer ileri) düzeyde anlatır. Size evrendeki yerinizi sorgulatır ki asıl amacı budur. Diğer yandan bilim tarihi çok önemlidir. O nedenle o alanda da önereceğim kitaplar var. Felsefe, kuantum fiziği, karanlık madde ve kütle çekimi konularında da güzel çeviri kitaplar var. Sanırım vereceğim kitap önerileri, başlangıç düzeyinden biraz daha ileri düzeye, uzaya ve bilime ilgi duyanlar için şimdilik yeterli olacaktır.
- Karanlık Bir Dünyada Bilimin Mum Işığı – Carl Sagan
- Kozmos – Carl Sagan
- Bilim Tarihi – John Gribbin
- Felsefenin Kısa Tarihi – Nigel Warburton
- Evren Avucunda – Christophe Galfard
- Kaostan Kozmosa Evrenin Hikâyesi – Selçuk Topal
- Karanlık Madde ve Dinozorlar – Lisa Randall
- Kütleçekim – Ağır Bir Konu Üzerine Kısa Gezinti – A. Zee
- Yeni Başlayanlar İçin İzafiyet ve Kuantum Fiziği – Steven L. Manly
- Karanlık Madde ve Karanlık Enerji – Brian Clegg
- Kuarklar – Temel Parçacık Fiziğinin Sınırları – Yoichiro Nambu
Bugün maalesef raflar, adı kitap olan ancak size hurafeden başka bir şey anlatmayan kâğıt istifleriyle dolu. Bu çağın ulaştığı bilim düzeyinden, (teorik de olsa) ulaştığı demokrasi ve haklardan, çağın gerektirdiği ve genelin yararını hedefleyen düşünce ve uygulamalardan uzak kitapları okumak sadece okuyan kişi için değil, tüm dünya için büyük bir zarar demektir. O nedenle güzel insanların yazdığı güzel kitapları okuyun, okutun. Enerji ve yaşam kaynağım olan genç beyinlere de şunu söylemek istiyorum. Eğer bir hedefe doğru ilerlerken çok zorlandığınızı, hayatın üzerinize geldiğini ve artık dayanamayacak derecede sırtınıza yük bindiğini hissederseniz kocaman bir kahkaha atın! Çünkü doğru yoldasınız. Nitekim alın teri dökmeden ideallere ulaşamazsınız. Siz boş verin sosyal medyadaki şişirilmiş rol modelleri. Onlar sadece piyango. Siz işi şansa bırakamazsınız. Çok çalışın ve her koşulda hayata gülümseyin.
Bu sohbet için teşekkürler!
Selçuk Topal Kimdir?
1981 Giresun doğumlu. İlk, orta ve lise eğitimini Giresun’da, lisans ve yüksek lisans öğrenimini Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri bölünde tamamladı. Daha sonra yurt dışı doktora bursu kazandı. İngiltere’nin güneyinde dil eğitimi alırken doktora başvuruları da yaptı ve Hollanda’da bulunan Groningen ve Utrecht üniversitelerinden kabul aldı. Ancak asıl yanıt beklediği yer Oxford Üniversitesi’ydi. Oxford Üniversitesi Astrofizik bölümünden kabulü alınca orada doktora yapmanın daha iyi olacağına karar verdi. Doktora derecesini aldıktan sonra zorunlu hizmet için Türkiye’ye döndü ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak görevine başladı. Hâlen aynı yerde görevini sürdürmekte. Uzmanlık alanı, galaksilerdeki molekül bulutlarını incelemek. Ayrıca yoğun bir şekilde popüler bilim faaliyetleri yapıyor. Evli ve iki çocuk babası.
Diğer Uzman Görüşü röportajlarını okumak için tıklayın.
