Öteki’nin Sinemaları – Gönül Dönmez Colin
Agora Kitaplığından çıkan, Gönül Dönmez Colin’in Öteki’nin Sinemaları kitabı, Orta Asya’nın ve Orta Doğu’nun sinema anlayışlarını bu ülkelerin önde gelen yönetmenleriyle yapılan söyleşilerle dile getiren bir eser.
Orjinal Adı: Cinemas of the Other: A Personal Journey with Film-makers from the Middle East and Central Asia
Ülke: İngiltere
Türü: Sinema, Kurgu Dışı
Okur Yaşı: Genel Yetişkin Okur Kitlesi
Hedef Kitle: Sinemaseverler, kurgu dışı sevenler.
Sayfa Sayısı: 452 sayfa
Çevirmen: Maral Jefroudi
Çeviri: ☺️
İmla: ☺️
Ebat: 15 x 23 cm
İnceleme
Öteki’nin Sinemaları – Ortadoğu ve Orta Asya Sinemalarında Kişisel Bir Yolculuk, çalışmaları ülke sinemalarını temsil etme niteliği taşıyan yönetmenlerle yapılan söyleşiler bütünü niteliğinde bir eser. Günümüzde sinemaya egemen olan devasa prodüksiyonlar, film endüstrisinin büyük bir bölümünü oluşturduğu için bununla baş etmekte zorlanan ulusal sinemalar büyük zorluklar yaşıyor. Kimisi fırsat bulursa bu büyük prodüksiyonlarla ortaklık yapıyor kimisi başa çıkamadığı endüstrinin başarı formüllerini taklit ediyor kimisi de her şeye rağmen donkişotvari bir mücadele veriyor.
Öteki’nin anlamı
Kitabın ismindeki öteki’nin iki anlamı var: İlki Avrupa merkezci bir bakış açısıyla, tamamen farklı ve ayrı bir varlık gibi, ücra, yabancı, gizemli, egzotik, barbar, vahşi, hatta tehditkâr ve tehlikeli olarak algılanan Müslüman Orta Doğu ve Orta Asya’nın Batılı olmayan ulusları, diğer anlamı ise bu ulusların halklarının sosyopolitik sorunlarını dillendirmeye adanmış, yurt içinde ve yurt dışında hâkim olan ana akım sinemaya hem üslup hem de içerik bakımından karşı çıkan sinemaları tanımlıyor. Kitap, Orta Doğu’dan bölgenin Arap olmayan, Müslüman iki ülkesi İran ve Türkiye’yi, Orta Asya’dan da İran ve Türkiye ile kimi ortak özellikleri -tarih, gelenek, görenek, dilsel ve dinsel ilişkileri- paylaşan eski Sovyetler Birliği’nin Müslüman cumhuriyetlerini, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan sinemalarını odak noktasına alıyor. Adı geçen ülkeler uzun bir sinema tarihi geçmişine sahip. Misal İran’ın sinema geçmişi 1900 yılına dek uzanıyor.
Sinemanın önündeki en büyük engel: Sansür
Sanatçıların sinema vasıtasıyla hayatın gerçeklerini ifade etmesiyle hâkim güçlerin müdahalesinin gecikmeden başlaması kaçınılmaz bir gerçek. Doğu ülkelerinin bir kısmında bu müdahalelere salt hükümetler değil aynı zamanda dinî otoriteler de dâhil olur. Sansür, sinemanın başlangıcından bu yana katı bir gelenek olarak yer almış ve sanatçıların kolunu kanadını kırmıştır. Siyasal ve toplumsal eleştiri günümüze dek -hükümetler, yönetim şekilleri değişse bile- muktedirler tarafından kabul edilemez bulunmuştur ve çoğu zaman sert şekilde engellenmiştir. Dinî otoriteler sadece sinemayı değil, sanatın pek çok türünü ahlaksız, kokuşmuş ve hatta haram olarak değerlendirmişlerdir. Kitap, bu etkilerin altında ülke sinemalarının ilk filmlerini ve içeriklerini anlatarak başlıyor ve sinemanın siyaset, toplumsal olaylar, feminizm gibi konularla ilişkisini anlatarak ilerliyor. Perestroika ile gelişen Kazak, Kırgızistan gibi sinemalarının altın çağının, serbest piyasa dönemine geçiş ile hızını kaybettiğinin altını çiziyor ve küresel film endüstrisinin etkilerinin sonuçlarını aktarıyor.
Coğrafya temelli değerlendirmeler
Coğrafi olarak ayrıştırılarak bölümlere ayrılmış kitabın ilk bölümü Orta Doğu sinemasına ayrılmış ve aralarında en kadim olan İran sinemasına geniş bir yer verilmiş. Abbas Kiarostami, Majid Majidi, Mohsen Makhmalbaf ve Jafar Panahi gibi çok tanınmış İranlı yönetmenler de dâhil olmak üzere 10 ayrı yönetmen teker teker ele alınıyor. Yönetmenlerin biyografileri ve filmleri haricinde bu bölümde yönetmenlerle yapılmış röportajları okuma şansına sahip oluyoruz ve İran sinemasını tarihsel, politik, sanatsal ve sosyolojik açıdan geniş şekilde tanıma imkânı buluyoruz.
İkinci bölüm ise ülkemize ayrılmış. Erden Kıral, Ali Özgentürk, Tayfun Pirselimoğlu, Yeşim Ustaoğlu, Atıf Yılmaz gibi sinema tarihine ismini yazdırmış, önemli filmleriyle değer katmış yönetmenleri tanıyoruz. Bu bölümde yine yönetmenlerin biyografileri ve filmlerinin tanıtımı haricinde kendileri ile yapılan röportajlar yer alıyor. Bu röportajlardan Erden Kıral’ın sinema ve edebiyat ilişkisini ve kitapların sinemaya uyarlanması ile ilgili söyledikleri -ki fazlasıyla katılıyorum bu ifadelere- hayli dikkat çekici:
“Bir romanı daha fazla veriler teknik imkanlarla yazabilirsiniz ama sinemanın imkanları sınırlıdır; bir filmle romanın derinliğine ulaşmak zordur. Bunu zorlamak sinemayı deforme edebilir… Sinema tiyatrodan, edebiyattan ve resimden arındığı oranda güçlü ve gerçek bir sanat haline gelir… Sinema resmin, tiyatronun ve edebiyatın bir toplamı değildir, özgün bir sanattır.” (sayfa 167)
Sonraki bölümlerde ise sırasıyla Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan sinemalarından yönetmenlerini tanıyoruz. Kitapta en az yer alan ülkeler, tek yönetmen ile Türkmenistan ve 2 yönetmen ile Özbekistan ve Tacikistan. Bu sinemaların çok gelişmemiş olması ile ilintili bir durum. Ancak Kazakistan ve Kırgızistan sinemaları Sovyet döneminde köklenmiş, gelişmiş ve altyapılarını oluşturmuş önemli sinemalar. Rachid Nugmanov, Cengiz Aytmatov, Aktan Abdikalikov gibi tanınmış ve önemli yönetmenlerin sinemalarını tanıyoruz ve kendileri ile yapılan röportajları okuyup bilgi sahibi oluyoruz.
Öteki’nin Sinemaları, sonuç olarak genel izleyici tarafından görmezden gelinen, yerel ölçekte kalan, zorlukla uluslararası festivallerde gösterim şansı bularak sınırlı izleyiciye ulaşan, idealist yönetmenlerin çabaları, fedakârlıkları ve mücadeleleri sonucu ortaya çıkmış, kayda değer yapımlarını bir araya getiren kapsamlı bir derleme.
Peki siz Öteki’nin Sinemaları’nı okudunuz mu? En çok dikkatinizi çeken neydi? Yorumlarda paylaşır mısınız?
Gönül Dönmez Colin kimdir?
İstanbul’da doğdu. Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’nde ve İstanbul Üniversitesi İngiliz Filolojisi bölümünde okudu. 1965 yılında Kanada’nın Montreal kentine yerleşti. Concordia Üniversitesi’ni bitirdi. Mcgill Üniversitesi’nde yüksek lisans yaptı. 15 yıl Montreal’de ve 1 yıl da Hong Kong’da öğretim üyesi olarak görev yaptı. Dünya film festivallerinde sanat danışmanı ve jüri üyesi olarak görev aldı. Sinema yazıları Türkçe de dâhil olmak üzere sekiz dilde yayımlanan Gönül Dönmez-Colin Fransa’da yaşamaktadır.
Diğer kitap incelemelerini okumak için tıklayın.
ASLI SABUNCU –
Kendimi bildim bileli kalıplaşmış filmlere biraz gıcığım. Bu kitapta kalıpların dışında yer alan filmlerden kesitlerin olması ve yedinci sanat sinema emekçilerinin yaşadıkları sansür sorunun dile getirilmesi hoş olmuş. Zaman yaratıp okunmalı. Özellikle sinema televizyon okuyan öğrenciler okuyup derslerine de katkı sağlar diye düşündüm.