Felsefe kitapları son dönemlerde epey ilgi görüyor fakat bu kategorideki kitaplar oldukça geniş bir yelpazeye sahip. Emekli Felsefe Öğretmeni Nazan Cengizalp ile yaptığımız bu röportajda felsefe kitapları okumaya nereden başlayabileceğinizle ilgili öneriler bulacaksınız.
Felsefe disiplini, doğru kitaplarla ve doğru seviyeden okunmaya başlandığı zaman okurun bakış açısını genişletip farkındalık kazandırıyor. Ağır bir dille yazılmış kitaplarla veya yanlış bir dönemden başlandığında ise anlaşılması zor, sıkıcı bir okuma deneyimine dönüşüyor. Bu nedenle, “Nereden başlamalıyız?” sorusuna yanıt bulmak için uzun yıllar farklı kurumlarda felsefe eğitimi vermiş ve felsefeyi bir meslekten ziyade gündelik yaşamında da ilgi alanında tutmaya devam eden Nazan Cengizalp’in tavsiyelerini almak istedik.
Felsefe ile alakalı sorularımıza geçmeden evvel sizi tanıyabilir miyiz?
Hayat, felsefe, öğretmenlik vb. konular hakkında bir şeyler söyleyecek kadar yaş ve deneyime sahip olduğunu düşünen, hâlâ merak ve öğrenme isteği ile dolu orta yaşlarda biriyim. Sağlıklı bir birey olarak uzun yaşamak isterim çünkü daha çok öğrenilecek, okunacak, izlenecek şeyler olduğunu biliyorum. Kendimi daha çok felsefenin ne olduğu ve tarihi hakkında bir aktarıcı olarak konumlandırırken öğrencilerimin merak duygularını harekete geçirmeyi önemseyen bir öğretmen olmayı istedim ve çabaladım.
1984 yılında başlayan yurt dışı yaşam deneyimlerim toplumlar ve coğrafyalar hakkında oldukça ilginç bilgiler edinmemi sağladı. Sürekli “oluş ve değişim” fikrine inanan bir birey olarak farklılıkları anlamak ve kabul etmek benim için hep çok kolay oldu. Merak ve öğrenmek benim için hep keyifli oldu. Çoğu zaman o koşulları ve yılları büyük şans olarak gördüm.
Bir yıl önce sonlandırdığım profesyonel öğretmenlik mesleğimden sonra, uzun zamandır ertelediğim alanlarda kendimi zenginleştirmeye ve çevreme merak aşılamaya çabalıyorum.
Felsefeye olan ilgi ve merakınız nasıl ve ne zaman başladı?
Felsefe ile tanışmam ilk kez ilkokul ikinci sınıfta felsefe kavramları ile başladı. Bir daktilograf olan teyzemin yazdığı felsefe tezlerini ona okurken başlayan bu ilgi, lise yıllarımda giderek arttı ve üniversite seçimimi bu alanda yapmakla devam etti. İstanbul Üniversitesi Felsefe bölümünde çok değerli hocalarla geçen dört yıl, felsefenin hayatımın ayrılmaz bir parçası olmasını sağladı. O dört yıl sadece felsefe tohumlarının atılmasıydı. Esas her şey ondan sonra başladı. Merak ettigim, cevaplanacak o kadar çok soru vardı ki. O merakım hâlâ devam ediyor.
Bana göre herkes hiç değilse merak ve sorgulamak için felsefe eğitimi almalı. Çok küçük yaşlarda başlayan bir alışkanlık ve eğitim olmalı bu. Masallarla, hikâyelerle başlamalı. Çünkü çocuksu sorular asıl felsefeyi başlatandır. O çocuksu merakı çok verimli kullanmalıyız, asla öldürmemeliyiz.
Sizce felsefeye merakı olmayan okurlar neden felsefe okumalı? Felsefe okumak, felsefi bir bakış açısına sahip olmak hayatlarında neyi değiştirir?
Adı felsefe olur, düşünme eğitimi olur, hiç fark etmez. Yaşayan, sosyal bir birey olan herkes merak etmeli ve sorgulamalı. Bunu pragmatist kaygılar için değil yaşamsal keyif için kullanmalılar. Hayatı anlamlandırmak yaşamın asıl amacı olmalı. Zaten hepimiz farkında olmasak da hayatta anlam aramıyor muyuz? Felsefe bunu daha sistematik ve bir düzen içinde yapmamızı sağlıyor. O yüzden felsefe ve düşünme eğitimi mutlaka gerekli diyorum. Çünkü bu farkındalık, anlam arayışını ve tatmini sağlar. Bu da bireyin hayatını daha verimli, daha keyifli ve çevresine yararlı yapmasının yanı sıra insan denen türün daha gelişmiş olmasına da yarar.
Felsefe okumaya kurgu dışı kategorisinde hangi kitaplarla başlamak doğru olur?
Efsaneler, masallar, destanlar, mitoloji ve hikâyeler kurgu olsalar da felsefe için doğal ve keyifli başlangıçlar. Bu türlerde; evreni, yaşamı, değişimleri, oluşları açıklamayı, anlamlandırmayı amaçlar. Ancak bir süre sonra inanç ve doğa üstü açıklamalarla yetinemeyen insanlık akılcı açıklamalara ihtiyaç duydu. Bu metafizik türlerden akılcı açıklamalara geçiştir ki, işte bu felsefedir. İnsanlar, böylece felsefenin doğmasına neden oldu.
İşte biz de çocuklara masal anlatırken bile düşünmelerini sağlayarak merak ve sorgulama eğitimi verebiliriz. Bu yönelim onu ileri yaşlarında zaten felsefeye götürecektir. Bu olgunluğa gelen bir birey için bence kurgu dışı okumalar öncelikli olarak felsefe tarihi kitapları olmalı. Bir kerede baştan sona okunmasa da felsefe tarihi başucu kitabı olmalı. Soruların ve kavramların tarihsel olarak ortaya çıkışı ve tarihin akışı çok önemli. Felsefe, içinde yaşadığı tarihsel gerçeklikle çok ilişkilidir ve ihtiyaçtan doğar. O yüzden çağın, dönemin, toplumun yapısını bilmek önemli.
Bununla birlikte kavramlar da önemli. Kavramların felsefe içinde farklı anlamları var. Bir kavramın felsefe için ne anlama geldiği tarihsel bağlamı içinde iyice anlaşılmalı. Bazı kavramların farklı zamanlarda anlamlarının değiştiğini veya birden fazla anlama geldiğini unutmamalıyız. Bu konuda yazılmış aydınlatıcı kitaplar var.
Sonuç olarak ben başlangıç için felsefe tarihi, felsefi kavramlar, felsefi sorular ve problemler içeren kitapları tavsiye ediyorum.
Kurgu dışı kitaplarla felsefe okumaya başladıktan sonra, roman türünde felsefi alt yapısı olan kitaplar okuyarak da bilgilerimizi pekiştirebiliriz. Bu anlamda hangi eserleri ve yazarları tavsiye edersiniz?
Roman türü sayılmasa da Platon’un Diyaloglar ve Devlet adlı kitabı bana göre olmazsa olmaz. Bunlarla beraber, Odysseia, İlyada, Yunan tragedyaları ve komediler, Vergilius ve Ovidius, Eski Ahit’ten bölümler, Augustinus’un İtirafları, Ütopyalar, Erasmus, Dante, Machiavelli, Umberto Eco’nun eserleri ve modern Batı edebiyatında sayısız eser sayılabilir. İlk akla gelen yazarlar: F.Nietzsche, Montaigne, Voltaire, J.J. Rousseau, Tolstoy, Dostoyevski, Comte, Kafka, Camus, George Orwell, Sartre .Tabii çağdaş edebiyatta da örnekler verilebilir: M.Faucaullt, Slavoj Zizek vb.
Sizin okumaktan keyif aldığınız filozoflar hangileri?
Her dönem ve her felsefe disiplininden keyifle okuduğum filozoflar var. Ufkumu açan, yeni sorular sorduran, şaşırtan bazen hayran bırakan filozoflar bunlar. Örneğin Anaxagoras, Democritus, Heracleitus içinde yaşadıkları döneme sığmayan olağanüstü düşünsel sıçramalar yapan filozoflar. Bir sistem filozofu olarak karşımıza ilk çıkanlar Platon, Aristoteles. Ben genellikle problemlerim bağlamında okuma yapıyorum ama bunun için tabii ki temel tarihsel bilgiye sahip olmanız gerekiyor. Siyaset, ahlak, fenomenoloji, bilim felsefesi ve varoluşçuluk en çok okuma yaptığım alanlar. Bu alanlarda çalışmış ve eserler vermiş filozofları da keyifle okuyorum.
Filozofların felsefi görüşlerini ve felsefi dönemleri karşılaştırmalı okuyabileceğimiz eleştirel bir gözle yazılmış kitaplar var mı? Varsa hangilerini tavsiye edersiniz?
Karşılaştırmalı yapıtlar var mı bilmiyorum belki yabancı dilde vardır. Brayn Magee’nin tüm kitapları, Ahmet Aslan’ın çağlara göre ayrılmış Felsefe Tarihi kitapları olabilir.
Filozofların eserlerini okumadan evvel biyografilerini okumak şart mı? Bir filozofu tanımadan onun anlatmak istediklerini, bakış açısını anlamamız mümkün mü?
Biyografilerini değilse bile yaşadıkları dönemi ve dönemin paradigmasını bilmenin önemli ve yararlı olacağını düşünüyorum. Filozof ve felsefe, içinde yaşanılan ortamdan bağımsız olamıyor.
Filozofların yaşamları hakkında fikir sahibi olmak için tavsiye edeceğiniz kitaplar hangileri?
- Filozoflar Tarihi
- Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri -Diogenes Laertios
- Fikirler İçin Ölmek – Costica Bradatan
Son olarak şunu sormak istiyorum, farklı filozoflara ve felsefi bakış açılarına ait çok değerli alıntılar var. Sizin ilk aklınıza gelen hangisi?
Felsefe yolda olmaktır. – Karl Jaspers
Nazan Cengizalp kimdir?
İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi’nde Sistematik Felsefe ve Mantık ana bilim dalından mezun olduktan sonra, İstek Vakfı Acıbadem Lisesi, Koç Özel Lisesi ve TED İstanbul Lisesi’nde Felsefe Öğretmeni olarak görev yaptıktan sonra emekli oldu. Felsefe alanında bilgisini arttırmaya ve paylaşmaya devam ediyor.
Diğer Uzman Görüşü röportajlarını okumak için tıklayın.
