Seçimler yaklaşırken hepimiz sonuçlara ilişkin bir merak içindeyiz. Neler olacağını henüz bilemiyoruz ama geçmişte neler olduğunu öğrenmek elimizde. Bookinton kitap önerileri listemizde bu hafta sizin için Türkiye siyasi tarihi konulu kitapları derledik. Böylece Türkiye’nin siyasi tarihinde neler yaşandığına, bugüne nasıl gelindiğine bakabiliriz. 

Utku Özer

14 Mayıs’ta gerçekleşecek genel seçimler ve cumhurbaşkanlığı seçimi çok uzun zamandır ülke gündeminin en önemli konularından biri. Seçim tarihinin ilan edilmesinden çok önce bile 2023 seçimlerinin ülke tarihinin en önemli seçimi olacağı konuşuluyordu. Aslında yüz yıllık Türkiye Cumhuriyeti’nin seçim tarihine bakıldığında her seçimin çok önemli olduğunu, seçimler öncesi her dönemde benzer tartışmaların yapıldığını görüyoruz. Okullarda Türkiye tarihine dair öğretilenler Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte son bulduğundan sonrasında yaşananlara dair bilgilerimiz çok sınırlı. Bu nedenle Türkiye’nin siyasi tarihiyle ilgili kitaplardan oluşan bir liste hazırladık. Hem daha kısa ve hızlı okumalar yapmak isteyenler hem de daha uzun ve detaylı okumalar yapmak isteyenler Türkiye siyasetini bir süreklilik ve bütünlük içinde ele alan kitaplardan oluşan bu listede aradıklarını bulacaklar.

Modernleşen Türkiye’nin Tarihi – Erik Jan Zürcher

Türkiye tarihiyle ilgili her okuma listesinde mutlaka bulunan kitapların başında Erik Jan Zürcher’in İletişim Yayınları tarafından basılan kitabı Modernleşen Türkiye’nin Tarihi gelir. İlk kez 1993 yılında Turkey, a Modern History adıyla yayımlanan ve 1995 yılında Türkçeye çevrilen kitap gözden geçirilerek ve güncellenerek yeniden basılmaya devam ediyor. 

Üç kısımdan oluşan kitabın ilk kısmı Osmanlı modernleşmesini anlatıyor. Zürcher modern Türkiye’nin temellerini 18. yüzyıl sonunda başlayan ve Batı etkisiyle şekillenen bu süreçte arıyor. Bu tarz bir tarihsel süreklilik ve dönemlendirme Türkiye tarihinin anlaşılması açısından çok önemli ve Zürcher de bunu oldukça açık ve gerekçeli bir biçimde yapıyor. Kitabın ikinci bölümü 1908-1950 yılları arası dönemi ele alıyor. II. Meşrutiyet’in ilanından Demokrat Parti iktidarına kadar olan bu dönemlendirmeyle Zürcher cumhuriyete geçişin bir kopuş değil bir süreklilik olduğunu vurgulamış oluyor. Oldukça yerinde bir tanımlamayla “Huzursuz Bir Demokrasi” başlığını taşıyan son bölümde ise Türkiye siyasetinde  1950 sonrasında yaşananları ve askeri müdahalelerle kesintiye uğrayan demokratik süreci ele alıyor. Kitabın yıllardır değişmeyen kapağındaki seçim ve sandık fotoğrafı bile şu sıralar bu kitabı okumak için yeterli.

Bir Kimlik Peşinde Türkiye – Feroz Ahmad

Zürcher’in kitabı gibi Feroz Ahmad’ın Bir Kimlik Peşinde Türkiye kitabı da en çok okunan ve yıllardır sürekli yeniden basılan Türkiye tarihi kitaplarından biri. Bu konuda birbirinden değerli eserlere imza atan Ahmad, uzun yıllardır Türkiye’de yaşıyor ve Yeditepe Üniversitesi Tarih bölümünde dersler veriyor. Ahmad’ın Modern Türkiye’nin Oluşumu ve Demokrasi Sürecinde Türkiye kitapları da Türkiye siyasi tarihi okumalarının klasikleri arasında. 

İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları’ndan çıkan Bir Kimlik Peşinde Türkiye, Türkiye tarihini Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren ele alarak yakın döneme kadar getiriyor. Bu kadar geniş bir dönemi az sayıda sayfada ama hiçbir detayı atlamadan, aksine konuya hakim olanların bile ilgisini çekecek biçimde anlatmak oldukça güç bir iş ama Feroz Ahmad Bir Kimlik Peşinde Türkiye’de tam da bunu yapıyor. Akıcı bir dille yazılmış olmasının yanı sıra diğer Türkiye tarihi kitaplarına kıyasla daha az hacimli olması Bir Kimlik Peşinde Türkiye’nin geniş bir okuyucu kitlesine hitap etmesini sağlıyor. 

Kısa Türkiye Tarihi – Sina Akşin

Adından da anlaşıldığı gibi Sina Akşin’in İş Bankası Kültür Yayınları tarafından basılan kitabı Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye tarihiyle ilgili kısa ama bütünlüklü bir okuma yapmak isteyenler tarafından tercih edilebilir.  Kısa Türkiye Tarihi, “kısa” olmasının ötesinde kolay okunması ve temel konuları kapsaması nedeniyle de Türkiye siyasi tarihine giriş olarak okunabilecek bir kitap. Kitabın giriş bölümü kısaca Osmanlı öncesi ve Osmanlı klasik dönemini değerlendiriyor. Bundan sonra başlayan asıl kısım Osmanlı tarihini Tanzimat döneminden itibaren ele alıyor. Kitabın önemli bir bölümü Cumhuriyetin kuruluş sürecine ayrılmış. “Atatürk Dönemi” olarak adlandırılan bu bölümü, Türkiye’de çok partili hayata geçilmesi gibi seçimler ve demokrasi açısından büyük önem taşıyan bir başlık izliyor. Akşin 1960 sonrası dönemi ise 2000’leri de kapsayacak biçimde on yıllara ayırarak inceliyor. 

Türkiye’nin Yakın Tarihi – İlber Ortaylı 

Türkiye’nin en çok sevilen ve okunan tarihçilerinden İlber Ortaylı’nın Türkiye tarihinin farklı dönemlerine ilişkin sayısız eseri var. Kronik Kitap tarafından yayımlanan Türkiye’nin Yakın Tarihi de bunlardan biri. Bu kitapta İlber Ortaylı, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden itibaren Türkiye tarihinde belirleyici olmuş konular ve olayları ele alıyor. Kitap bir bütünlük içinde okunabileceği gibi kitapta yer alan yazılar birbirinden bağımsız  olarak da okunabilir. İlber Ortaylı, kolay okunan ve anlaşılan üslubuyla kaleme aldığı yazılarda Türkiye tarihine  dair önemli bilgiler vermekle kalmıyor kendi görüşlerini de aktarıyor. 

İlber Ortaylı’nın yine Kronik Kitap’tan çıkan ve İsmail Küçükkaya’yla gerçekleştirdiği mülakatlardan oluşan kitabı Cumhuriyet’in İlk Yüzyılı da yine benzer bir okuma yapmak isteyenler tarafından tercih edilebilir. 

Türkiye’de Siyasal Yaşam: Dün, Bugün, Yarın – Mehmet Kabasakal

İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları tarafından basılan Türkiye’de Siyasal Yaşam: Dün, Bugün, Yarın, kronolojik bir Türkiye siyasi tarihi  anlatısı değil. Bunun yerine Türkiye siyasetinin temel meselelerinin uzman yazar ve akademisyenlerce incelendiği tematik bir derleme. Kitabı derleyen Mehmet Kabasakal’ın yazdığı giriş bölümü bile Türkiye siyasetindeki temel tartışmaları tespit etme konusunda fikir veriyor. Bunun dışında kitap üç kısımdan oluşuyor. “Siyasal Sistem ve Kurumsal Düzenlemeler” başlıklı ilk kısmın alt başlıklarından biri, İlter Turan tarafından kaleme alınan “Türkiye’de Parlamento ve Seçimler.” Kitabın ikinci kısmı “Siyasal Kültür ve Aktörler” başlığını taşıyor. Bu kısımda Ersin Kalaycıoğlu’nun yazdığı “Türkiye’de Siyasal Katılma ve Siyasal Kültür” başlıklı bölüm ile Mehmet Kabasakal’ın yazdığı “Türkiye’de Siyasal Partiler” başlıklı bölüm özellikle seçimler ekseninde bir okuma yapmak isteyenlerin ilgisini çekebilir. “Süregelen Sorunlar” başlıklı üçüncü kısımda ise din ve ideoloji, Kürt sorunu, kadın hareketi, insan hakları, eğitim ve siyasetin finansmanı gibi Türkiye’nin hiç bitmeyen sorunları ayrı bölümler altında detaylı olarak inceleniyor. 

“Türkiye siyasi tarihi” odaklı daha büyük okumalar için

Türkiye’nin özellikle yakın tarihine ışık tutan bu temel okumalar dışında ciltlere yayılan daha kapsamlı çalışmalar da var. Detaylı ve büyük okumalar yapmak isteyenler için işte bu kitaplardan bazıları.

Cambridge Üniversitesi Türkiye Tarihi 

Cambridge University Press tarafından yayımlanan Türkiye Tarihi serisi dünyaca ünlü akademisyenler tarafından derlenen oldukça önemli bir çalışma. Türkiye tarihini Osmanlı öncesi dönemden itibaren araştıran ve böylece Bizans-Osmanlı-Türkiye tarihleri arasındaki sürekliliğe dikkat çeken çalışmanın yapısı, ciltleri biribirinden bağımsız olarak okumaya da olanak veriyor. Özellikle yakın dönem Türkiye tarihini okumak isteyenler doğrudan serinin son kitabını okuyabilir. Türkçesi, Kitap Yayınevi tarafından yayımlanan serideki kitaplar şu şekilde:

• Cilt 1: Bizans’tan Türkiye’ye 1071-1453 
• Cilt 2: Bir Dünya Gücü Olarak Osmanlı İmparatorluğu 1453-1603
• Cilt 3: Geç Osmanlı İmparatorluğu 1603-1839
• Cilt 4: Modern Dünyada Türkiye 1839-2010

Türkiye Tarihi 

Cambridge Üniversitesi Türkiye Tarihi’ne benzer bir diğer çalışma Sina Akşin’in seri editörlüğünde Cem Yayınevi tarafından basılan beş ciltlik Türkiye Tarihi serisi. Osmanlı Devleti öncesi dönemden başlayan serideki kitaplar yalnızca siyasal olayları değil; iktisat, düşünce, bilim, sanat, mimari tarihi gibi farklı alanları da ele alıyor. Bu başlıkların her biri konunun uzmanı isimler tarafından kaleme alınmış. Serideki kitaplar şu şekilde: 

• Cilt 1: Osmanlı Devleti’ne Kadar Türkler
• Cilt 2: Osmanlı Devleti 1300-1600
• Cilt 3: Osmanlı Devleti 1600 – 1908
• Cilt 4: Çağdaş Türkiye 1908-1980
• Cilt 5: Bugünkü Türkiye 1980 – 2003

Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce

Türkiye siyaseti elbette yalnızca olaylardan, kurumlardan ya da sorunlardan ibaret değil. Son yüz yılda yaşananların arkasında onları şekillendiren ve bu süreçte dönüşen düşünce akımları var. Bu düşünceleri anlamak da en az olayların tarihini bilmek kadar önemli. İletişim Yayınları’nın yıllar içinde büyüyen ve on cilde ulaşan Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce serisi bu anlamda çok değerli bir kaynak. Serideki kitaplar şunlar:

• Cilt 1: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi
• Cilt 2: Kemalizm 
• Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık
• Cilt 4: Milliyetçilik
• Cilt 5: Muhafazakârlık 
• Cilt 6: İslamcılık
• Cilt 7: Liberalizm
• Cilt 8: Sol
• Cilt 9: Dönemler ve Zihniyetler
• Cilt 10: Feminizm

Diğer kitap öneri listelerini okumak için tıklayın.