Bookinton

Son 12 yılda yayıncılık sektörü nasıl bir değişim gösterdi? Yayıncılar azalıyor mu çoğalıyor mu? Yayınevleri büyüyor mu? Kimler daha yüksek ciro yapıyor? Yayıncılık sektörü cirosu 12 yılda ne oldu? Yayıncılık ne yöne kayıyor? Çalışanlar yayıncılık sektöründen ne kazanıyor gibi pek çok sorunun yanıtını TÜİK verilerinden faydalandığımız bu yazıda bulacaksınız.

Yasemin Kaya, Mürsel Çavuş

Yayıncılık sektöründe neler olup bitiyor? Bunlara kuş bakışı bakmak ve tüm sektörün fotoğrafını görmek ister misiniz? TÜİK tarafından hazırlanan Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri, sanayi ve hizmet sektöründeki girişimlerinin yapısını izlemek ve sektörlerin yapısını belirlemek amacıyla hazırlanıyor ve bu veriler idari kayıtlardan derleniyor. 

Bu istatistikler bir yandan politika yapıcıların ekonomik ve sosyal tedbirlerine ışık tutarken diğer yandan çeşitli bilimsel araştırmalara temel oluşturuyor. Biz bu istatistiklerde yayıncılık sektörü verilerini inceledik. Yayıncılık faaliyetinde bulunan girişimlere eldeki veriler ölçüsünde baktık ve çarpıcı bilgiler edindik. 

Bu bilgileri size hızlıca aktarabilmek için istatistiklerin analitik çerçevesi, kapsamı, nasıl derlendiği hakkındaki bilgilere yazının sonunda değineceğiz ama bir noktanın altını çizmeliyiz: Avrupa Birliği’nde Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması NACE kodlarıyla (Nomenclature des Activités Économiques dans la Communauté Européenne) yapılıyor ve yayıncılık sektörü NACE kodlarına göre 58 rakamı altında “Yayımcılık faaliyetleri” olarak yer alıyor. Çalışmada kullanılan yönteme ilişkin bilgileri yazının sonunda bulabilirsiniz. Halkın yaygın kullanımı yayıncılık olduğu için istatistikleri verirken “yayımcılık” metinde ise “yayıncılık” kelimesini kullandık. Konumuza dönersek yayıncılık sektörü kitaplar, broşürler, el ilanları, sözlükler, ansiklopediler, atlaslar, haritalar ve grafiklerin yayımlanmasının yanı sıra gazeteler, dergiler ve süreli yayınların, yazılım programlarının, rehber, posta adres listesinin ve diğer yayınların yayımlanmasını kapsıyor.  

Faaliyet gösteren girişimlerde sayısal üstünlük kitapların, süreli yayınların yayımlanmasında elbette. Yazılım programlarının payının düşük olduğunu görüyoruz. Peki göreli olarak düşük sayıdaki yazılım programları girişimleri on kaplan gücünde olabilirler mi? Gelin, birlikte bakalım. 

Yayıncılar azalıyor mu çoğalıyor mu?  

Yayıncılık faaliyetlerini değerlendirmeye, girişim sayısıyla başlayalım. 2009-2021 döneminde yayımcılık faaliyetleri sektöründeki toplam girişim sayısı 2.504’den 4.565’e yükselmiş. 2021 yılı itibarıyla kitaplar, süreli yayınlar ve diğer yayımcılık faaliyetlerinde 4.190, yazılım programlarının yayımlanmasında ise 375 girişim faaliyet gösteriyor.

Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri

Sektördeki girişim sayısına biraz daha detaylı bakmak için elimizde 2009-2020 dönemi verisi mevcut ancak bazı yıllarda bazı istatistiklerde veri bulunmuyor. Örneğin girişim sayısı alt kırılımında 2013 yılında veri eksiği olduğu için grafikte yer almıyor. 

2009-2020 döneminde sektördeki en dikkat çekici gelişme dergi ve süreli yayınlar ile yazılım programlarında faaliyet gösteren girişim sayılarının payı artarken kitap yayımında faaliyet gösteren girişimlerin sayısal payının azalması diyebiliriz. Dergi ve süreli yayınlar ile yazılım programlarında faaliyet gösteren girişim sayılarının payında neredeyse 5’er puanlık artış olurken kitap yayımında faaliyet gösteren girişim sayılarının payı %49’dan %33’e gerilemiş.

Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri
Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 

Yayınevleri büyüyor mu?

TÜİK İstatistik Veri Portalı aracılığıyla yayımcılık sektöründeki girişim sayısını, çalışan sayısını esas alan büyüklük gruplarına göre kategorize edebiliyoruz. Yayımcılık faaliyetlerinde çalışan girişimlerin %90’ından fazlası 1-9 kişi büyüklük grubunda yer almış. Yani girişimlerin büyük bölümü mikro büyüklükte demek yanlış olmaz. 250+ büyüklük grubunda olan işyeri sayısı 2014’de 11 iken 2020 yılında 4’e gerilemiş, büyük girişimlerde sayısal azalma yaşanmış. 

Tablo: Büyüklük Grubuna Göre Girişim Sayıları

Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 


Yayıncılık sektöründe çalışan sayıları ne durumda?           
Sırada yayıncılığın çalışan sayısı açısından değerlendirmesi var. Yayıncılık faaliyetlerinde ücretli çalışan sayısında 2009-2021 döneminde %22’lik sınırlı bir artış görülüyor. 2021 yıl sonuna göre yayıncılık sektöründe toplam 22.622 kişi ücretli çalışıyor. Sektörde çalışan sayısı 12 yılda %22 artış gösterebilmiş. Buradayayımcılığın 2009-2021 dönemindeki 12 yılda istihdam yaratma kapasitesinin sınırlı olduğu yorumunu yapabiliriz. Bu durumu sektörün yarattığı istihdamın ait olduğu üst grup olan toplam bilgi iletişim kategorisi altındaki payının %13’den %9’a gerilemesinde de görebiliyoruz.  

Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 

Yayımcılıkta çalışan ücretli sayısına eldeki veriler ışığında daha detaylı baktığımızda gazeteler ile dergi ve süreli yayınlarda ücretli çalışan sayısının son 5 yılda yaklaşık 5.400 kişi azaldığını görebiliyoruz. Bu dönemde kitap yayımında çalışanlarda tedricî bir artış yaşanırken, yazılım programlarında çalışan sayısının neredeyse iki katına çıktığını görüyoruz. Yine TÜİK istatistik veri portalında 2013 yılına ilişkin yayıncılık verisinin alt kırılımında ücretli çalışan istatistiğinde veri eksiği olduğu için grafikte yer almadığını belirtelim.

Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 

Yayıncılık sektörü cirosu 12 yılda 5,4 kat artmış

Tüm sektörlerde olduğu gibi yayıncılık sektöründe de ciro ekonomik durumun değerlendirilmesinde kullanılan referans bir gösterge ve fatura edilmiş mal ve hizmet satışlarından oluşuyor. Yayımcılık faaliyetlerinin toplam cirosu 2009’da 3,4 milyar Türk lirasıyken 2021 yılında bu rakam 18,4 milyar lira ile 12 yılda 5,4 katına çıkmış.  

Yayıncılık Sektörünün Toplam Cirosu 

Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 

Yayıncılık ne yöne kayıyor?

Yayıncılık faaliyetlerinin NACE kodlarına göre iki temel alt kırılımı var. Kitapların, süreli yayınların yayımlanması ve diğer yayımcılık faaliyetleri ile yazılım programlarının yayımlanması. Bu iki bileşenin sektörün toplam cirosundan aldıkları paylardaki değişimi gösteren grafik sanırız bu yazının en dikkat çekici görseli olacak. 

2009 yılında toplam yayıncılık faaliyetlerinin cirosu içinde %2’lik neredeyse ihmal edilebilecek bir paya sahip olan yazılım programlarının yayımlanması 2021 yılında payını %45’e çıkarmış.  

Yazılım programı sektörünün özellikle oyun programları pazarında son 10 yıllık dönemde yaşanan sürekli ve güçlü büyüme 2020-2021 döneminde yaşanan Covid-19 salgını ve salgın nedeniyle evlere kapanmamız nedeniyle daha da ivmelenmiş görünüyor. Sektörün yayımcılık faaliyetlerinin cirosunun neredeyse yarısını üretmesinde bu dönem tetikleyici unsur olmuş.

Yayıncılık faaliyetlerinin cirosunda yukarıda sunduğumuz çarpıcı gelişmeye TÜİK Veri Portalındaki ilgili istatistikler ölçüsünde biraz daha yakından bakacağız ancak 2011, 2013, 2017, 2018, 2019 yıllarına ilişkin verinin alt kırılımlarında ciro istatistiklerinde veri eksiği olduğu için değerlendirmede yer almıyor. 
Yayıncılık faaliyetlerinden yazılım programlarının yayımlanmasının toplam cirodan aldığı pay 2009 yılında %2’deyken 2020 yılında yüzde 42’ye yükselmiş. Yazılım programlarının toplam cirosu 2020 yılında 5,4 milyar lira olup bunun 4,6 milyar lirası bilgisayar oyunlarının yayımlanmasından gelmiş. 
Alt kırılımlardan gazetelerin yayımlanması faaliyeti 2009 yılında toplam cirodan  %68 ile aslan payını alırken bu oran 2020’de %16’ya gerilemiş. Kitap yayımlanması faaliyeti söz konusu dönemde payını 10 puan artırarak 2020 itibarıyla %32’lik paya ve 4 milyar lira ciroya ulaşmış.  
Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 

Büyük yayıncıların cirodaki payı dramatik oranda azalıyor

Yayıncılık sektöründe 2009-2020 döneminde toplam ciroda 250+ büyüklük grubunun payında belirgin gerileme dikkat çekiyor. Bu verilerde de TÜİK istatistik veri portalında 2010-2013 dönemine ilişkin yayımcılık verisinin alt kırılımlarında ciro istatistiklerinde veri eksiği olduğu için bu dönem değerlendirmede yer almadı.

2009 yılında toplam cironun %49’u 250+ büyüklük grubu tarafından yapılırken bu oran 2020’de %8’e gerilemiş. Bu dönemde toplam cirodan 50-249 büyüklük grubunun aldığı pay ise %11’den %43’e yükselmiş. Sektörün iş yeri ve ciro rakamlarına birlikte değerlendirdiğimizde yayıncılık faaliyetlerinde orta büyüklükteki işletmelerin ağırlığının arttığını söyleyebiliriz.

Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 
Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 

Çalışanlar yayıncılık sektöründen ne kazanıyor?    

Sırada bu ciroyu üreten sektörün ücretli çalışanlarının durumu var. Yayıncılık faaliyetlerinde ücretli çalışanlara ilişkin yıllık personel maliyeti 2009 yılında 473 milyon Türk lirasıyken 2021 yılında 2,3 milyar liraya yükselmiş.

Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 

Yayıncılık faaliyetlerinin alt kırılımlarına baktığımızda en yüksek personel maliyetinin gazetelerin yayımlanmasında çalışanlarda olduğunu görüyoruz. Kitap yayımlanmasına ait ücretli çalışanların maliyetlerinde ılımlı bir artış gözlenirken yazılım programlarının yayımlanmasındaki ücretli çalışan maliyetlerinde ise yüksek artışlar söz konusu.

Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 

Yayıncılık faaliyetinin temel kırılımlarında çalışanlar ile bu kişiler için yapılan personel maliyetini karşılaştırmak için kişi başına personel maliyetini de hesapladık. Kişi başına personel maliyetinde yazılım programlarının yayımlanması faaliyeti hariç bir yakınsamadan söz etmek mümkün.  

Yayıncılık faaliyetleri genelinde personel başına yıllık maliyet (Toplam personel maliyeti/ücretli çalışan sayısı) 2011 yılında 31 bin Türk lirasıyken 2020 yılında 74 bin lira olmuş. Söz konusu dönemde yazılım programlarının yayımlanması faaliyetinde bulunan bir kişinin maliyeti ise 41 bin liradan 249 bin liraya yükselmiş. 

Sektörün personel maliyetini göreli durumunu anlamak için asgari ücretin işverene maliyeti verisiyle kıyasladık. Yayıncılık sektöründe çalışan ücretlilerin maliyeti bundan 10 yıl önce asgari ücretin işverene maliyetinin 2,6 katı iken 2021’de bu oran 2 katına gerilemiş. 

Yayıncılık sektöründeki çalışan ücretlerine yazılım programlarının yayımlanması hariç alt bileşenler itibarıyla bakıldığında asgari ücrete yakınsamanın daha belirgin olduğunu görüyoruz. Örneğin kitap yayımı faaliyetinde çalışan personelin 2011 yılında ortalama maliyeti asgari ücretin işverene maliyetinin 1,7 katı iken bu oran 2020’de 1,4’e gerilemiş. Bu durum sektör çalışanlarının yaşam standartlarında süregelen bir gerilemenin işareti olarak görülebilir. 

TÜİK verileri - kişi başına yıllık personel maliyeti
Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri 

Aslında 2022 Ağustos ayında bu tespiti doğrulayan “Dünyada ve Türkiye’de Kitap Editörleri Ne Kadar Kazanıyor?” yazımız yayımlanmıştı ve Türkiye’de editörlerin kazancının dünyadaki benzerlerinin ne kadar gerisinde kaldığını görmüştük. Yine bu dosyadan başlangıç seviyesindeki editörlerin, ABD, İsrail, Japonya, İsveç, Çin ve Türkiye’de asgari ücretten daha az kazandığını öğrenmiştik. 

Şubat 2022’de yayınladığımız Kitap Editörleri ve Hayalet Yazarlar Ne Kadar Kazanıyor? dosyası da Bağımsız Editörler Platformu’nun editoryal hizmetlerin fiyatlarına yönelik hazırladığı anketi kapsıyordu. Bu ankette son okuma, redaksiyon, bağımsız editörlük/yayınevi editörlüğü, geliştirici editörlük, çeviri editörlüğü, yazar koçluğu, hayalet yazarlık, lektörlük gibi sektörün çeşitli kollarında çalışanlara hizmetleri karşılığı ne kadar kazandıkları sorulmuştu. 

2022 neden yok diye merak edenler için ekleyelim, bu çalışmada 2022 verileri yer almadı çünkü bu veriler TÜİK tarafından henüz yayımlanmadı.     

Çalışmada hangi verileri kullandık? 

Çalışmada TÜİK Sanayi ve Hizmet İstatistiklerinde yer alan yayıncılık faaliyetleri sektörünün istatistiklerini kullandığımızı söylemiştik. Söz konusu istatistiklerdeki sektörler NACE kodlama sistemine göre sınıflandırılıyor. NACE Avrupa Birliği’nde Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (Nomenclature des Activités Économiques dans la Communauté Européenne) anlamına gelen bir sınıflandırma sistemi. Bu sistemde tüm işyerleri belirlenen sektörel sınıflandırmaya göre kategorize ediliyor. Hâlihazırda kullanılan NACE Rev. 2 sınıflandırmasına göre yayımcılık faaliyetleri “Bilgi ve İletişim” başlığı altında 58 kodu ile yer alıyor. Bu iki rakamlı kodun altında alt sektör kırılımları var. TÜİK tarafından yayımlanan istatistik 58 Yayımcılık faaliyetleri altındaki iki temel bileşen 58.1 kitapların, süreli yayınların yayımlanması ve diğer yayımcılık faaliyetleri ve 58.2 yazılım programlarının yayımlanması detayında veriliyor. Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistiklerine ilişkin zaman serilerine TÜİK Veri Portalı’ndan ulaşmak mümkün. Bu portalda yer alan yayımcılık sektörüne ilişkin alt sektör kodları ise şöyle:

Tablo: Yayımcılık Faaliyetleri NACE Kodları

TÜİK verileri - yayımcılık faaliyetleri

Bu portalda yer alan sanayi ve hizmet istatistiklerinin bazı yıllarında veri olmadığı için bu verileri bu çalışmada kullanamadık ve bunu yazımızda belirttik. Türkiye’de NACE kodları Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından veriliyor. Sınıflandırma hakkında detaylı bilgi için Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Mesleklerin Gruplandırılması Rehberi’ne bakabilirsiniz.

Diğer dosya konularını okumak için tıklayın.

2 Yorum

Bir Yorum Bırakın

Epostanız gözükmeyecek.