İşe gidip gelirken, çalışırken, evde iş yaparken, koşarken, yemek pişirirken… Sesli kitap dinlemek için bolca zaman ve yer var. Web siteleri, mobil aplikasyonlar ve kimi sosyal medya hesapları, “okuyucu dinleyicilere” ücretli-ücretsiz onlarca sesli kitap seçeneği sunuyor. Kolayca erişim sağlayabileceğiniz edebî ya da akademik sesli eserlerin oluşum-gelişim süreci ve mecra alternatiflerinin izini sürdük.
Bookinton olarak son dönemin dijital trendlerinden biri olan “sesli kitapları” gündeme taşımak istedik. İlk etapta görme engelliler için halkın gönüllü okumaları ile başlayan sesli kitap sektörü, profesyonel seslendirmeciler ve sesli kitap platformlarının ilgisi ile Türkiye’de hızla büyüdü. Eğitim kurumları ve milli kütüphaneler dâhil, farklı mecralar yüzlerce eser ve ders kitabını online kütüphane/kitaplık ya da mobil aplikasyonlardan sunarken, “dinleyici-okuyucuya” iyi bir kulaklık edinip eseri seçmek kalıyor!
Sesli kitapların seslenme süreci
Seslendirilecek eser belirlendikten sonra, yayınevi ve bazen yazarla birlikte kitabın kadın ya da erkek, kim tarafından seslendirileceğine karar veriliyor. Bunda eserin içeriği büyük rol oynuyor. Sonrasında seslendirme sanatçısı belirleniyor ve kayıt sürecine geçiliyor. Özel olarak oluşturulmuş stüdyolarda gerçekleşen ses kayıtları, örneğin 200 sayfalık bir kitap için yaklaşık bir ay sürüyor. Sesli kitap oluşturmanın her aşamasında farklı uzmanlıktaki kişiler işe dâhil oluyor. En nihayet eser, platformların standartlarına uygun şekilde sesli kitap hâline geliyor. Mümkün olduğunca çok kitabı sesli kitap hâline getirmeyi isteyen platformlar, buna yayınevleriyle birlikte karar veriyor. Bu aşamada seslendirilecek kitabın sesli haklarının kimde olduğu en önemli faktörlerden biri.
Sesli Kitaba İlgide Z Kuşağı Önde
“Sesli kitap platformlarında en çok kişisel gelişim ve mesleki motivasyon kitapları aranıyor”
QR Yazılım ve Eğitim Teknolojileri A.Ş.’den Cem Suratoğlu sesli kitap platformları ve gelişimini değerlendirdi.
Ülkemizdeki sesli kitap platformları ve gelişimi ile ilgili görüşleriniz nelerdir?
Son yıllarda inanılmaz derecede kullanılmaya başlandı. Özellikle Z kuşağının ilgisini çekiyor. Onların öğrenme becerileri diğer jenerasyonlardan farklılıklar gösterdiği için sesli ve görüntülü içerikli dijital yayınlara ilgileri var. Sesli kitaplar hem erişim hem de kullanım kolaylığı bakımından oldukça avantajlı.
Sektör ne kadar büyüyecek?
Türkiye sesli kitap platformları henüz doyma noktasına gelmedi. Birçok yayınevi kitaplarını bırakın sesli formata çevirmeyi, elektronik formata döndürmeye dahi yanaşmıyor. Bu nedenle önümüzdeki yıllarda sesli kitap platformları daha çok gelişecek ve büyüyecek.
Okunan eserler neye göre seçiliyor?
Okunan eserler bazen kullanıcı/müşteri isteklerine göre seçiliyor bazen de kütüphaneciler ve yazarlardan oluşan danışma kurulumuzun önerileriyle belirleniyor.
Sizin en iyi bulduğunuz beş sesli kitap hangileri?
- Nutuk – Atatürk
- Kürk Mantolu Madonna – Sabahattin Ali
- 1984 – George Orwell
- Küçük Prens – Antoine de Saint-Exupery
- Kumarbaz – Dostoyevski
Yükselen yazarlar/kitaplar hangileri?
Sesli kitap platformlarında en çok arananlar kişisel gelişim ve mesleki motivasyon kitapları. Biz de özellikle bu alanlarda yayın yapan yayınevleri ve yazarlarla çalışmayı uygun buluyoruz.
Sesli kitaplarla ilgili deneyimleriniz göz önüne alındığında neler eklemek istersiniz?
Maalesef birçok yayınevi yayınlarını sesli/elektronik formata dönüştürme konusunda hâlâ çekimser. Bu durum özellikle yazarların, eserlerinin illegal ortamlarda paylaşılması kaygısının sonucu. Sesli ve e-kitapları çok daha etkin DRM (Digital Rights Management) çözümleri ile güvence altına almak bu kaygıyı ortadan kaldırır. Özellikle yayınevlerinin kendilerinin ve yazarlarının eserlerini güvence altına alabilmelerini sağlayacak modellerle devam etmek sektörün önünü açar ve gelişmesini sağlar.
“Sesli kitap dünyası nitelikli, düzgün konuşabilen sanatçıların teşvikiyle gelişebilir.”
İzmir Devlet Tiyatrosu Sanatçısı Gerçek Özkök Yağcı, sektörü tiyatrocular ve seslendirme sanatçıları açısından ele aldı.
On yıl kadar önce İzmir Atatürk İl Halk Kütüphanesi’ndeki “görmeyenler bölümü” için gönüllü okumalar yapmaya başlayan İzmir Devlet Tiyatrosu Sanatçısı Gerçek Özkök Yağcı çocuk kitapları seslendirdi ve birkaç tane kısa roman okudu. Ardından denemeleri ve daha çok Açık Öğretim ders ve sınav kitaplarını seslendirdi çünkü bunlara İl Halk Kütüphanesi’nde çok ihtiyaç vardı. Soru kitaplarının seslendirmesi yoktu ve Açık Öğretim Fakültesindeki görme engelli öğrenciler bu eksiklik yüzünden çalışamıyordu. Yağcı ile seslendirme sektörünü tiyatrocular ve seslendirme sanatçıları açısından ele aldık.
İyi bir seslendirme sanatçısında olması gereken nitelikler nelerdir?
Bence ilki ses rengidir. Belli bir karakteristiği olan, insanda seslendirdiği karakterin duygusunu yaratacak bir ses rengine ya da buna uygun konuşabilecek ses aralığına sahip olması gerekir. Artikülasyonun çok düzgün olması lazım. Konuşurken bazı harfleri çıkarmak, açık ve anlaşılır konuşmak zordur. Yanlış konuşma ya da hatalı ses çıkarmaya hem alışkanlıklar hem de ağız, dil ve diş yapısı gibi fiziksel etmenler sebep olabiliyor. Bence düzgün ve akıcı konuşmak çok önemli.
“Hız, hareket ve görsellik teknoloji çağının yaşamsal dinamiğinin değişmez parametreleri oldu.”
Dramaturg ve Öğretim Görevlisi Füsun Ataman, yazar ve dramaturg kimliğiyle sesli kitapların olanaklarını anlattı.
Dramaturg ve Öğretim Görevlisi Füsun Ataman, “20. yüzyılın buluşları, sanayi ve teknolojideki gelişmeler, yazınsal alışkanlıklarımız kadar seyir ve dinleme alışkanlıklarımızı da değiştirdi. Alışkanlıkların değişmesi, görsel ve işitsel bombardıman altında olmamız, okuma alışkanlıklarımızı da etkiliyor. Hız, hareket ve görsellik teknoloji çağının yaşamsal dinamiğinin değişmez parametreleri oldu. Hayatın giderek artan bir ivmeyle hızlandığı, görselleştiği ve dijitalleştiği bu ortamda eski alışkanlıklar hantal kalıyor. Okumanın eski biçimleri de bu sürece dâhil,” diyor.
Kitapların sesli kitap olarak okunmasının radyo oyunu mantığıyla örtüştüğüne değinen Ataman, “Deneyimli sanatçıların, seslendirme ya da canlandırmaları ve yönetmenlerin bakış açısıyla eserler, çok daha etkili biçimde alımlayıcısına ulaşıyor. Bu alan da radyo oyunu mantığıyla örtüşüyor. Eser farklı kişiler, farklı seslerce okunurken kimi betimlemeler ses efektlerine dönüştürülebiliyor. Böylece eser kısalıyor, dinleyiciler zaman kazanıyor,” diye ekliyor.
Ataman ayrıca, “Anlatıcıya ve farklı karakterlerin diyaloglarına indirgenen bir eserde birçok betimlemenin okunup seslendirilmesine gerek kalmıyor. Bu çalışma elbette bir başka yazarın ya da dramaturgun müdahalesini gerektiren bir uyarlama faaliyeti aslında. Radyo oyununda olduğu gibi okunacak eser, ses efektleri ve işitsel unsurlarla, bazen birden çok karakterin yer almasıyla yeni bir uyarlamaya dönüşüyor,” diyor.
Sesli Kitap Dünyasında Neler Oluyor?
- Kitap dinleme oranı 2020’nin sonlarına doğru yüzde 112 arttı.
- Sesli kitaplar, dijital pazarın yüzde 10’u.
- 2020’in ortasına kadar Storytel’de 4,2 milyon saat kitap dinlendi.
- Audioteka’da kitap dinleyenlerin sayısı yüzde 67 arttı.
- 2020 yılındaki 7 milyar 855 milyon TL’lik kitap perakende cirosunun 77 milyon TL’lik kısmı sesli kitaplara ait.
- Sesli kitap pazar değerinin 2027 yılında 5 kat büyüyerek 15 milyar dolara ulaşması bekleniyor.
- Yayınevlerinin sesli kütüphaneleri büyüyor.
- Yayınevleri cephesinde sesli kitabın öncülerinden Can Yayınları’nı, Doğan Kitap, Yapı Kredi Yayınları, Hep Kitap, İnkılâp, Okuyan Us gibi yayınevleri takip ediyor.
- Kadınlar daha çok dinliyor.
- En çok 35-44 arası yaş grubu sesli kitap dinliyor.
- En çok dinlenen saatler 22.00-00.00 arası.
En Çok Okunan Kitapları Seslendiren Seslendirme Sanatçıları
Tilbe Saran, İbrahim Selim, Akın Altan, Zeyno Burcu Temel, Şerif Erol, Mazlum Kiper, Mert Fırat, Murat Eken, Okan Bayülgen.
Seslendirme yapan seslendirme sanatçısı olmayan ünlüler: Yetkin Dikinciler, Gülse Birsel, Sevinç Erbulak.
Kendi kitaplarını seslendirenler: Ayşe Kulin, Murat Menteş, Pucca, Yılmaz Erdoğan.
Sesli Kitap İndirebileceğiniz Uygulama ve Araçlar
- AppleStore, GooglePlayStore, (GooglePlayStore-Serial Box, App/Realm-Podcast App)
- Google Kitaplar
- AudioTeka
- Apple Audio Books
- Podcast
- Spotify
- Youtube
- Storytel / Storytel.com,
- Telefon Kütüphanesi (Türk Telekomünikasyon A.Ş.’nin Play Store uygulaması)
- App Dinlebi
- Papirüs
- QR Kütüphane
Sesli Kitap Dinleyebileceğiniz Siteler
Ücretli
Sesle Kitap (site yenileniyor)
Seslenen Kitap
KitUP
Seskit
Kitap Yurdu
724 Dinle (Turkuvaz Kitap)
Audible-Amazon
Günışığı Kitaplığı (Storytel üzerinden)
Trendyol.com
BKM Kitap
İdefix.com
Kidega
Nezih
Ücretsiz
GETEM
Türkiye Görme Özürlüler Kitaplığı-TURGOK
Dokuz Eylül Üniversitesi Sesli Kütüphane
Sesli Kitap Arşivi
İBB Sesli Kütüphane
Milli Kütüphane
İTÜ Online Kütüphane
Milli Kütüphane Konuşan Kitaplık
TRT Dinle
Marmara Üniversitesi Sesli Kütüphane
Soundcloud
Sabancı Vakfı
Takip Edebileceğiniz Bazı YouTube Kanalları
Akın Altan
Nesin Yayınevi
Sesli Kitap Dünyası
Youtube/Fıçıda Diyojen
Bizim Kütüphane
2021’in Favori Sesli Kitap ve Yazarları Kimler?
Storytel’in açıkladığı verilere göre 2021’de en çok dinlenen 10 sesli kitabı: Ben, Kirke, Camdaki Kız, Sapiens, 1984, Harry Potter ve Zümrüdüanka Yoldaşlığı, Hayata Dön, Harry Potter ve Ateş Kadehi, Hayvan Çiftliği, Şeker Portakalı, Kral Kaybederse.
En Çok Dinlenen İlk 10 Yazar
Gülseren Budayıcıoğlu, Ahmet Ümit, Fyodor Dostoyevski, Zülfü Livaneli, George Orwell, Ayşe Kulin, Yuval Noah Harari, Madeline Miller, Sabahattin Ali, Lev Nikolayeviç Tolstoy.
2021’in En Çok Dinlenen İlk 10 Sesli Çocuk Kitabı
Harry Potter Serisi, Dedemin Bakkalı, Oh Ne Ala Memleket, Abartma Tozu, Cingo, Küçük Prens, Masal Masal İçinde, Anlatsam Film Olur-Kral Şakir, Açlık Oyunları, Ah Bir Kedi Olsam.
Orijinal dilde sesli kitap dinlemek isterseniz tıklayacağınız adresler
Openculture.com
Audiobooks.com
Audible-Amazon
Librivox
Lit2Go (farklı sitelerden dinlenebiliyor.)
Loyal Books
Mind Webs
Open Culture
Libby by Overdrive
Scribl
Project Gutenberg
Storynory
Learn Out Loud
Free Classic Audiobooks
Digital Book
Diğer dosyaları incelemek için tıklayın.
