Rusya’nın Ukrayna’yı işgale girişmesiyle pek çok ülke Ukrayna’ya destek verdiğini açıkladı. Ukraynalı kültür elçilerinin dünya genelinde yaptıkları boykot çağrısına destek veren pek çok yazar ve yayıncı Rusya ile iş birliklerini masaya yatırdı.
Rusya’nın Ukrayna topraklarına girmesi tüm dünyada büyük üzüntü yarattı ve tepki topladı. Son bir ay içinde pek çok dayanışma çağrısı yapıldı.
Pen International Yazarlar Derneği, Mart ayında barış çağrısında bulundu ve çağrıyı imzalayanlar arasında Orhan Pamuk, Salman Rushdie ve Margaret Atwood gibi önemli edebiyatçılar vardı.
2 Mart 2022’de gönderilen çağrının detaylarına ve yazarların kültür sanat alanındaki çalışmaların detaylarına buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Stephen King, twitter sayfasından “Ukrayna şimdi, Ukrayna sonsuza kadar” paylaşımıyla tepkisini gösterdi ve Rus yayıncısıyla da anlaşmasını sonlandırdı. King’in Twitter’da yaklaşık 6.7 milyon takipçisi var.
Ukrayna TV ve Radyo Yayıncılığı Devlet Komitesi, Mart itibarıyla Rusya’dan tedarik edilecek yayıncılıkla ilgili görsel, işitsel vb malzeme ithalini yasakladı.
İngiltere’de; Madeleine Milburn’un düzenlediği imzalı kitapların açık arttırmayla bağış amaçlı satılması etkinliği sayesinde edebiyat camiasında savaş mağdurları için önemli miktarda yardım toplandı ve British Ukrainian Aid fonuna aktarıldı. Kitap endüstrisinin yardımlaşma adına nasıl organize olabildiğini görmek hepimizi mutlu etti.
Kitap dünyasında önemli bir etkinlik olan Frankfurt Kitap Fuarı, Rusya’nın stand alarak katılımını engelleme kararı aldı. Diğer kitap fuarlarına da çağrı yaptı, Bologna Kitap Fuarı bu çağrıya ilk destek verenlerden biri oldu.
Geçmişten Günümüze Ukrayna Edebiyatı
Ukrayna bağımsızlığını ilan edene kadar, içlerinde Osmanlı İmparatorluğu’nun da bulunduğu bir çok ülkenin egemenliğinde kaldı. Bu süreçlerde Ukrayna topraklarında elbette kıymetli yazarlar, şairler yetişti.
Ukrayna edebiyatının başlangıcı kabul edilen sözlü edebiyat dönemi IX. yüzyıla kadar uzanıyor. Bu dönem sonrası edebiyat kabaca beş başlıkta ele alınıyor.
- Kıyiv Rus dönemi Ukrayna edebiyatı (XI. – XII. yüzyıl)
Ukrayna halkının Ruslar ve Beyaz Ruslarla paylaştıkları, Kıyiv-Rus dönemine ait eserlerin yayımlandığı dönem.
2. Kozak dönemi Ukrayna edebiyatı (XlX. yüzyıl)
Ukraynalı yazarlar eserlerinde ulusal bilincin yeniden uyanmasına ağırlık verdiler. Bu dönemde Ukrayna kültürü ve özellikle edebiyatı resmî dil olan Rusça baskısı altında sürdü. 1863-1876 yıllarında Ukrayna dilinde tüm yayınlar yasaklandı. Petersburg Bilim ve Sanat Akademisi (şimdi SSCB Bilimler Akademisi) 1905’te Ukrayna dilinin ayrı bir dil olduğunu kabul etti.
3. SSCB dönemi Ukrayna edebiyatı (XX. yüzyıl)
1917’deki Ekim Devrimi’nden sonra Ukrayna edebiyatı eşi görülmedik hızda ve kalitede eserler üretmeye, büyümeye başladı. 1932’den beri tüm Sovyet Birliği’nde resmî sanat anlayışı olarak ilan edilen “Toplumcu Gerçekçiliğin” çerçevesinde çalışan Sovyet sisteminin ilkelerini öven yazarlar varken, Stalin’in ölümünden sonra bu akıma başkaldıran yeni bir kuşak ortaya çıktı.
4. Çağdaş dönem Ukrayna edebiyatı
Özgürce ve siyasi baskılardan uzak şekilde üreten çağdaş yazarların eserleri hem Ukrayna’da hem de uluslararası edebiyat camiasında talep gördü, çok sayıda dile çevrildi.
5. Tarihi romanlar
Tarihi roman Ukrayna edebiyatının ilk bilinen türleri arasında ve tarihin herhangi bir dönemini yansıtabiliyor. Çoğunlukla liderlerin, kahramanların hayatı ele alınsa da; kayda değer oranda Kozaklar ve halkın yaşam mücadelesi de konu edildi.
Mariana Sydorenko’nun “Ukrayna Tarihi Romanlarında Türkçe Alıntı Sözcüklerin Kullanımı” isimli yüksek lisans tezinden bu konuda detaylı bilgi alabilirsiniz.
Ukraynalılar en çok Orhan Pamuk mu seviyor?
Yapmış olduğum araştırmada gördüğüm kadarıyla Ukrayna halkının başta Orhan Pamuk olmak üzere Türk yazarlara yoğun ilgisi var. Ukrayna’da Türkçe yayımlar 19. yüzyılın sonlarında çevirilerle, Mykhailo Drahomanov’un 1886 yılında Ukrayna için derlediği Türkçe fıkralarla başladı ve günümüze kadar devam etti.
Orhan Pamuk’un romanlarının büyük çoğunluğu, Oles Kulçınskıy tarafından çevrildi ve Folio Yayınevi tarafından yayımlandı. Aynı yayınevi tarafından ayrıca, Bilge Karasu’nun Göçmüş Kediler Bahçesi ve Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu, Eski Hastalık, Yeşil Gece, Yaprak Dökümü ve Damga adlı eserleri yayımlandı.
Oysa biz oldukça üretken olan Ukrayna çağdaş dönem yazarlarının edebiyat eserlerini dilimize pek çevirmemişiz. Türkiye’de Ukrayna edebiyatının pek ilgi görmemesinin nedenlerinin başında, Rus edebiyatı çatısı altında düşünülmesi geliyor. Peki şimdiye kadar hangi Ukraynalı yazarları dilimize kazandırmışız? Gelin hep birlikte bakalım.
Necati Cumalı’dan Şevçenko, Orhan Veli’den Gogol’un öyküleri
Türkçe çevirisini bulabileceğimiz Ukraynalı yazar ve şairleri şöyle sıralayabilirim:
Taras Şevçenko, Nikolay Gogol, Mykhailo Stelmakh, Pavlo Zagrebelny, Andrey Kurkov, Pavlo Volvaç, Olexandra Şutko, Georgi Vladimov, Mihail Afanasyeviç Bulgakov, İvan Neçuy-Levıtskıy ve Serhii Plokhy’dir.
Taras Shevchenko (1814 -1861)
Bugün dünyada yaklaşık 150 dile cevrilmiş olan Taras Şevçenko’nun Zapovit (Vasiyetname) adlı eserinin çevirisi ilk kez 1927 yılında Hayat dergisinde yayımlanmış, eserin dünyadaki en eski çevirilerinden birisi Türkçe. Zapovit, Ukrayna halkının kurtuluş mücadelesini anlatıyor. Eser daha sonraki yıllarda Necati Cumalı çevirisiyle de yayımlandı.
Kobzar (Seçmeler) ise 2009 yılında, Ankara’da 1000 adet basılarak okuyucunun karşısına çıktı. Orijinal baskısından 40 adet şiirle hazırlandı.
Şevçenko’nun Ressam isimli otobiyografik romanı Nisan 2022 itibariyle Türk okuyucusuyla buluştu. Ressam,İletişim Yayınları’ndan çıktı.
Nikolay Vasilyeviç Gogol (1809 – 1852)
Nikolay Gogol, Ukrayna asıllı Rus roman ve oyun yazarı. Ülkemizde eserleri 1946 yılından bu yana çevriliyor. Eserlerini Rusça yazmış olsa da kitaplarında Ukrayna teması ağır basıyor. Nikolay Gogol’ün Türkçeye çevrilen eserleri arasında Taras Bulba, Palto, Bir Delinin Hatıra Defteri, Ölü Canlar, Burun gibi hikâyeleri ve romanları var. Orhan Veli Kanık’ın bazı hikâyelerde çevirmen olarak imzası var.Uzun yıllar önce Taras Bulba’yı Milliyet Çocuk dergisiyle verilen çizgi roman ekinde tanımıştım. Sonu Gogol’un 1842 yılında yeniden milli duyguları ön plana çıkararak düzenlediği şekilde Bulba’nın yakılmasıyla bitti. Çok etkilendiğimi ve çizerine hayran kaldığımı hatırlıyorum.
Mykhailo Stelmakh (1912 – 1983)
Mykhailo Stelmakh’ın, sosyalist realizm akımına bağlı kalarak yazdığı ve Ukrayna köy hayatında 1920’li yılları anlatan İnsan Kanı Akmaz adlı romanı, 1979 yılında dilimize çevrildi. Ayrıca yazar Büyük Akrabalar, Ekmek ve Tuz, Hakikat ve Yalan romanları gibi seçkin eserlerle de Ukrayna edebiyatına zenginlik kattı.
Pavlo Zagrebelny (1924 – 2009)
Pavlo Zagrebelny’ın Roksolana adlı romanının çevirisi, yazarını da bizzat tanıyan ve çeviri üzerinde beş yıl boyunca çalışan Ömer Dermenci tarafından yapıldı. Kitap, 2005 yılında, 5 bin adet basıldı ve daha sonra, birkaç kez baskısı yenilendi. Kitabın tanıtımı 2006 yılında, İstanbul Topkapı Sarayı’nda, Türkiye ve Ukrayna’nın Kültür Bakanlıkları’nın desteğiyle gerçekleşti, her iki ülkeden diplomatlar, aydınlar, gazeteciler bu etkinliğe katıldı.
Andrey Kurkov (1961-…)
Kurkov eserlerini Rusça yazan bir Ukraynalı yazar. Yetişkin romanları ve çocuklar için masallar da dâhil olmak üzere 20’den fazla kitabın yazarı. Aynı zamanda film yapımcısı olan Kurkov 1998’den beri Avrupa Film Akademisi üyesi. Andrey Kurkov kitaplarının çoğu başta Almanca olmak üzere 36 dile çevrildi; Avusturya, Almanya, İsviçre adaptasyonları yapıldı. Çok sayıda eseri Fransızca, İngilizce ve Ukraynaca’ya çevrildi. 2015’te Maidan Günlüğü Japonca yayımlandı.
Toplamda 32 dile çevrilen, 2000 yılında da Türkçe çevirisi yayımlanan Buz Üstünde Piknik adlı romanı, 2011 yılında, Tay diline de çevrildi. Kurkov, Orhan Pamuk’un da arkadaşı ve dört kitabının çevirisinde katkıları oldu.
Pavlo Volvaç (1963-…)
Çağdaş Ukrayna yazar, şair ve gazetecilerinden Pavlo Volvaç’ın Kankalar adlı eseri 2011 yılında Türkçe çevirisiyle ülkemizde yayımlandı.
Volvaç’ın bu eseri için Oles Kulçınskıy: “Nasıl ki Orhan Pamuk bize bütün Doğu-Batı hattındaki tarihsel ve dünya görüşüne ilişkin değişimlerin paralel gidişatını gösteriyorsa, Volvaç’ın da aynı hususu Türklere göstermesi gerekmektedir. Zira, Türk yazarları henüz Ukraynaca’ya vakıf değildir,” diyor.
Georgi Vladimov (1931 – 2003)
Vladimov 1965 yılında yazdığı ve başyapıt kabul edilen Sadık Ruslan kitabını yazma amacını, “Cehennemi, onu cennet sanan bir köpeğin gözünden anlatmak,” olarak tanımlıyor. Çeviri Kayhan Yükseler’e ait. Sovyet dönemi Rus edebiyatının aynı Bulgakov, Platonov gibi değeri çok sonradan anlaşılan dehası Georgi Vladimov’un bu kitabı, yazıldığı yıl siyasi nedenlerle yayımlanamadı. Elden ele dolaşarak zamanla bir kült mertebesine yükseldi ve ancak 1975’te Batı Almanya’da sansürsüz tam metin hâlinde yayımlandı.
Hürrem Sultan’a bir de Ukrayna tarafından bakmak
Oleksandra Şutko
2017 yılında Türkçe çevirisi yayımlanan Hürrem Sultan kitabı Osmanlı ve Batı kaynaklarının yanı sıra Ukrayna ve Rus kaynaklarına da dayanılarak, tarihçi Oleksandra Şutko tarafından yazıldı. Hürrem’in Osmanlı hâkim gruplarıyla ve harem komplolarıyla ilişkilendirilmekle yetinildiği popüler kitaplar karşısında Şutko onun bilinmeyen özelliklerini öne çıkartıyor. Kitabıyla ilgili bir Türkçe röportajı da var.
İvan Neçuy-Levıtskıy (1838 – 1918)
2020 yılında çevirisi yayımlanan Kaydaş Ailesi ağırlıklı olarak XIX. yüzyıl sonunda Ukrayna’nın kırsal kesiminde bir yaşantıyı anlatarak öz kültürünü olduğu gibi yansıtan post modern bir öykü. Ukrayna edebiyatında da önemi büyük. Usta yazar İvan Neçuy-Levıtskıy’ın bu eserinde Ukrayna kültürünü, aile yapısını, köy yaşamını ve inançlarını görüyoruz. Eserin içinden çok sayıda skeçler üretildi ve oynandı.
Mihail Afanasyeviç Bulgakov (1891-1940)
Mizah yeteneği ve keskin yergileriyle tanınan Sovyet yazar, iç savaş sırasında bir grup Beyaz Ordu subayının başından geçenleri anlatan ve 1925’te tefrika olarak yayımlanan Beyaz Muhafız adlı romanı kaleme aldı. Resmi çevrelerden büyük tepki gören, Sovyet yaşam tarzına yönelik sert eleştirilerin yer aldığı bu roman 1930’a doğru yasaklandı ancak 1962’den sonra yayımlanabildi.
Köpek Kalbi, Usta ile Margarita, Genç Bir Doktorun Anıları, Bir Ölünün Anıları, Kol Manşetinde Notlar, Morfindilimize çevrilen kitaplarından bazılarıdır. Ayrıca Son Günler, Puşkin adlı oyunu da Türkçeye çevrildi.
Mariana Bondar’ın Türkiye ile Ukrayna Arasındaki Edebiyat Bağları isimli araştırmasından geniş kapsamlı olarak bu konuyu okuyabilirsiniz.
Serhii Plokhy (1957 – …)
Harvard Üniversitesi Ukrayna Tarihi Kürsüsü profesörü Serhii Plokhy Avrupa’nın Kapıları: Ukrayna Tarihi kitabını 2017’de yazdı. Kitap; Ukrayna’nın tarih içinde bugüne nasıl geldiğini, Avrupa ile ilişkisinin temelini ve Rusya ile çatışmasının kaynağını ve bu çerçevede Ukrayna’nın tarihte gelişimini ele aldı. Yazarın bol Lionel Gelber Ödülü, Pushkin House Rusça Kitap Ödülü ve Antonovych Ödülü almış olan The Last Empire ve Historia Nova Ödülü almış olan The Cossack Myth dâhil birçok kitabı var.
Bu eserlere nasıl ulaşabilirim derseniz:
Taras Şevçenko
Zapovit / Vasiyetname, Hayat Dergisi, 1927
Kobzar (Seçmeler), Lazer Ofset Matbaası, 2009
Ressam, İletişim Yayınları, 2022
Nikolay Vasilyeviç Gogol
Palto, Kolektif Kitap, 2012
Taras Bulba, Can Yayınları, 2017
Burun, Puslu Yayıncılık, 2019
Bir Delinin Hatıra Defteri, İndigo Kitap, 2019
Üç Hikâye (Burun, Fayton, Palto), YKY, 2019
Ölü Canlar, İletişim Yayınları, 2020
Pavlo Zagrebelny
Roksolana (Rohatin’den Payitahta Bir Talih Hikâyesi: Hürrem Sultan), Mavi Ufuklar Yayınları, 2011
Andrey Kurkov
Buz Üstünde Piknik, İletişim Yayınları, 2000
Pavlo Volvaç
Kankalar, DA Yayınları, 2011
Georgi Vladimov
Sadık Ruslan, Jaguar Kitap, 2018
Oleksandra Şutko
Hürrem Sultan, Kitap Yayınevi, 2017
İvan Neçuy-Levıtskıy
Kaydaş Ailesi, Pergola Yayınları, 2020
Mihail Afanasyeviç Bulgakov
Genç Bir Doktorun Anıları, İş Bankası Kültür Yayınları, 2014
Köpek Kalbi, İş Bankası Kültür Yayınları, 2015
Kol Manşetinde Notlar, Can Yayınları, 2015
Usta ile Margarita, İş Bankası Kültür Yayınları, 2018
Morfin, Can Yayınları, 2019
Bir Ölünün Anıları, Kırmızı Kedi, 2021
Serhii Plokhy
Avrupa’nın Kapıları: Ukrayna Tarihi, Feylesof Yayınları, 2017
Son olarak; Ömer Dermenci’nin Türk-Ukrayna ilişkilerinin gelişimine katkısını da atlamak istemem. Dermenci, çevirileri yanı sıra eğitim faaliyetlerinde de kendini gösteriyor. Kiev Ulusal Taras Şevçenko Üniversitesi Doğu Dilleri Bölümü’nde öğretim görevlisi olarak görev yaptı, 2007 yılında yazdığı Çeviri Pratiği: Ukraynaca ve Türkçe Çeviri adlı kitabı yayımlandı. 2002 yılında ilk baskısı ve 2007’de genişletilmiş ve düzeltilmiş ikinci baskıUkraynaca Türkçe, Türkçe Ukraynaca Sözlük hazırladı –ki bu dillerde ilk sözlük olarak literatüre geçti.
Diğer Dosya içerikleri için tıklayın.
cico
Şahane bir dosya olmuş. Elinize sağlık ?
Dilek Aygun
Çok teşekkürler ???
Hizli tez yazdirma
Çok yararlı bi yazı olmuş hocam teşekkür ederim .Sizin yazılarınızı beğenerek okuyorum elinize sağlık.