Çizgi roman türünün Türkiye’deki uzun geçmişi, “yok artık”ları, müptelaların “en”leri, nereden alırım adresleri, çizgi roman yapmak isteyenlerin rehberi dosyamızın ikinci bölümünde…

İlknur Akgül Ardıç

“Çizgi roman tarihinin mağara resimleri ile başladığı varsayılırsa, tanımı için kısaca ‘resmin bir türü’, demekle yetinilebilir.”
(Kireççi, 2008, s.23. Çizgi Romanlar, Sanat Dünyamız. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları sayı 64.)

TÜRKİYE’DE ÇİZGİ ROMAN

Türkiye’de çizgi romanın geçmişi küçümsenemeyecek kadar uzun; 100 koca yıl… Yabancı yayınlarla başlayan 100 yıllık birikim, tarihi ve kahramanlık hikâyeleri anlatan “yerli karakterlerle” devam ederken yerli çizgi roman âleminde bizden karakterlerin tutunamamasının sebebi, bazı gazeteler dışında maddi olarak desteklenmemesi! Suat Yalaz’ın Karaoğlan’ı, Sezgin Burak’ın Tarkan’ı, Turhan Selçuk’un Abdülcanbaz’ı gibi eserler yurt içi ve dünya çapında üne kavuşsa da ülkemizde sürekliliği yakalayamayan çizgi roman dünyasının ekmeğini en fazla yiyenler belki de Türk film endüstrisi oldu. 

1955-1975 yıllarında altın çağını yaşayan çizgi roman popülaritesini azaltsa da kültür olarak ülkemizden asla çıkmadı. 

Hoş Geldin Amcabey!

Türkiye’de çizgi roman deneyimi II. Meşrutiyet sonrasına kadar götürülebilse de özgün anlatımın ilk görüldüğü yer Cemal Nadir’in 1930’lu yılların başında Son Posta gazetesinde çıkan Amcabey tiplemesidir fakat bu ilk örneklerde söz balonu kullanımı yoktur. (Cantek L., 2014, s. 54 Türkiye’de Çizgi Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.)

1950’li yıllardan sonra milliyetçi karakterler Türkiye’de yükselişe geçti. Gazetelerin mizah bantlarının yaygınlaşması ve fotoğraf (görsel) eksikliği nedeniyle gelişen karikatür, illüstrasyon, portre, vinyet çizimleri ihtiyacıyla, aynı yıllarda Suat Yalaz, Bedri Koraman ve Turhan Selçuk gibi önemli sanatçılar hayatımıza girdi.

Şimdilerde grafik romanlarla yükselişe geçen çizgi roman sektörü, Devrim Kunter’in Seyfettin Efendi ve Olağanüstü Maceraları, Kemal Lofçalı yazımı ve Alper Geçgel çizimiyle Kısas, Hakan Tacal ve Yıldıray Çınar’dan Karabasan gibi eserle “özüne” döndü.

Sanatçı Devrim Kunter, çizgi romanı etkisi altına alan ekolleri, anlatım ve kareleme yöntemlerine göre dört sınıfa ayırıyor:

İtalyan Ekolü (Fumetti): Teksas, Tommiks, Zagor, Mister No…

Fransız-Belçika Ekolü (Frankofon): Red Kid, Tenten, Asteriks, Şirinler…

Amerikan Ekolü (Comics): Örümcekadam, Batman, Conan…

Japon Ekolü (Manga): Akira, Astroboy, Fullmetal Alchemist, Death Note (Kunter, 2015.)

Hangi Kahraman Hangi Ekolden?

Devrim Kunter, Kahramangiller.com’daki yazısında çizgi roman ekollerine örnek olarak şunları veriyor: “Comics, (Karabasan, Seyfettin Efendi) Frankofon, (Genellikle mizah dergilerinde gördüğümüz çizgi romancılar Bülent Arabacıoğlu, Suat Gönülay, Galip Tekin, Kenan Yarar’ın çalışmaları) Fumetti, (Karaoğlan, Tarkan ve o dönem çizgi romanları) ve Manga (Örnekler yeni yeni başladı Helezoni ve Kaburamanga’nın iyi girişimler olduğunu söyleyebiliriz.)” 

BİZİM KAHRAMANLAR…

Seyfettin Efendi ve Olağanüstü Maceraları (Devrim Kunter), Civanmert Kerim (Ersin Burak), Tarkan (Attila’nın Kılıcı) (Sezgin Burak), Yüzbaşı Volkan, Karamurat (Fatihin Fedaisi), Karaoğlan (Suat Yalaz), Tolga, Yıldırım Kemal, Akbulut Kaan, Malkoçoğlu-Ayhan Başoğlu, Burak Bey, Ünlü Kabadayı Arap Abdo-Necmi Onur, Ustura Kemal-Haldun Sevel, Köroğlu, Alptekin, Doğanbey, Durakoğlu, Karabala-Hikmet Yamansavaşçılar vs.

OKURLARDAN…

Hatice ve Işık Akuğur, çizgi roman tutkunu bir çift. Kütüphanelerinde çizgi romanların özel bir yeri var. Ancak onların kahramanları kendi deyişleriyle 20. yüzyıla ait!

İlk çizgi romanınızı ne zaman aldınız?

Hatice Akuğur: Sanırım 6 yaşında filandım. Okumayı yeni söktüğüm için önüme gelen her şeyi yüksek sesle okumaktan büyük zevk alıyordum. Bir gün annemin götürdüğü misafirlikte ev sahibi teyze, uslu durmam ve ses yapmamam koşuluyla oğlunun kitaplarından vereceğini söyledi. Verdiği galiba Teksas’tı. Sonra çizgi roman hastası oldum. 

Işık Akuğur: Ben de okumayı erken söktüm ve galiba aynı yaşlardaydım. Yani 6 filan. İlk çizgi romanımı babam aldı. Çok iyi hatırlıyorum Tommiks’ti. Babamın ne düşünerek masal kitabı yerine çizgi roman aldığını bilemiyorum ancak çizgi romanlar hayata bakışımın şekillenmesinde rol oynadı.

Çizgi roman hayata bakışınızı nasıl etkiledi?

Işık Akuğur: Bizim zamanımızdaki çizgi romanlarda, roman kahramanı mutlaka kötü adamları yakalardı. Yani kötüler cezasını çekerdi. Sanırım bu, o yaşta bir çocuğun adalet duygusunun iyi yönde oluşmasına destek veriyor. 

Hatice Akuğur: Çizgi romanlar o yaşta çocuğun hayal dünyasını zenginleştiriyor. Kendini zaman zaman kahramanlarla özdeşleştiriyorsun. Ayrıca çok eğlenceli ve keyifli tabii. Hele bir de çocukluklarımızın TV’nin olmadığı bir Türkiye’de geçtiğini düşünürseniz…

Ne zaman çizgi roman biriktirmeye başladınız? 

Hatice Akuğur: Bir ara semtimizdeki gazete bayiinin âdeta abonesi olmuştum. Lisede bu tutku kesintiye uğradı. Malum olaylı yıllar; biz de memleketi kurtaracağız ya!!! 

Işık Akuğur: Ben de benzer bir süreç izledim, malum o dönemdeki gençlik… Ama çizgi roman tutkum hiç kesintiye uğramadı. Hatta gündelik İngilizceyi daha iyi öğrenmek için Archie vb. yabancı çizgi romanları da takip ediyordum. Aslında birlikte olmaya başladığımızda (Hatice ile) düzenli olarak çizgi roman biriktirmeye başladık. Yani 35 yıl önce.

Hatice Akuğur: “Ciddi işler”le uğraşmaktan vazgeçtiğimizde ya da bizim için “ciddi işler”in anlamının, içeriğinin değişmesiyle elimizdekileri bir araya getirip, yeniden çizgi roman biriktirmeye başladık. Yani aslımıza döndük. 

Favori kahramanlarınız?

Işık Akuğur: Red Kit, Mister No, Çelik Blek, Tenten.

Hatice Akuğur: Mister No benim için ilk sırada… Çelik Blek, Kaptan Swing, sonra Tenten, Asteriks, Tommiks, Man Drake, Zagor, Tom Braks… Galiba bizim kahramanlarımız 20. yüzyıla ait.

ÇİZGİ ROMAN OKURLARI PLATFORMU (ÇROP) ÜYELERİ NE DİYOR?

Hors Horson (Lakabı)

“Genel olarak çizgi romanları etkilemese de süper kahraman camiasını devrim gibi değiştirdi Watchmen. Aslında Charlton Comics karakterleri olan figürleri gerçek bir dünyada ve o zamanki politik koşulda neler yaşayacaklarını göstererek, sektörde seneler boyunca etkisi kalacak olan ‘daha karanlık, daha gerçekçi’ bir tarz oluşturdu. Bu tarz 80’lerde Dark Knight Returns ile devam edip ‘90’lara doğru Watchmen’in asıl iyi olma sebebinden uzaklaşarak, sadece havalı ve karanlığa dönüştü ki bu durum 2010’lara kadar devam etti.”

Fulya İçöz

“Bence çizgi romanda devrim niteliğindeki eserler Neil Gaiman’dan Sandman ve Alan Moore’dan The League of Extraordinary Gentlemen ve Batman: The Killing Joke. Bu eserler çizgi romanı sadece çizgi roman olmaktan çıkarıp, türü edebiyata da yakınsalayan ve tür dışı okuyucuları da cezbedebilecek kitaplar. İyi bir çizgi romanın çizgileri kadar hikâyeleri ve olay örgüsü de güçlü olmalı. Sadece çizgilerin başarılı olması okuyucu için yeterli değil. Çizgi roman artık çok satın alamasam da (daha çok Webtoon’a yöneldim artık) aldığım zaman Ankara Tunalı Devri Alem sahaftan ediniyorum.

Bana göre en iyi beş çizgi roman sıra gözetmeden Sandman, Fables, The League of Extraordinary Gentlemen, Asterix ve Dylan Dog. Manga ise Junji Ito’dan Uzumaki…” 

Kadın Çizerlerin Peşinde

“Çizgi roman dünyasında kadın çizerler ve kadın okuyucular en başta daha fazla göz ardı ediliyordu. Şu an özellikle genç kadınların da bu türe ilgi göstermesi dikkat çekici. Bu vesileyle de üç tane kadın çizer ve eserlerini önermek isterim: Linda Medley’den Castle Waiting, mangaka Fumi Yoshinaga’dan Ooku ve webtoon çizeri Mongie’den Let’s Play.”

EN “SÜPER” KADINLAR

Red Sonja, Vampirella, Kaptan Venüs, Wonder Woman, Catwoman, Storm, Rogue, Invisible Woman, Emma Frost, Scarlet Witch, She Hulk, Jean Grey, Spider Woman, Valkyrie, Black Widow, Wasp, X-23, Batgirl (The Oracle), Mystique, Lady Death, Kosmos, Infinity, Endless Kadınları, Nemesis… 

BUNLARI DA BİLMELİ!

• Eskiden çizgi roman karakterlerine gazetelerin içinde yer verilir ya da gazete ile birlikte ince nüshaları hediye edilirdi.
• 1955 yılından beri Türkiye’de yayımlanan Tommiks’in orijinal ismi Capitan Miki’dir ve İtalyan yapımıdır. 
• Kızılmaske, Diana Palmer ile evliydi ve ikiz çocukları vardı.
• 2000’li yıllarda ABD’de bir çocuğun biriktirdiği çizgi roman koleksiyonu, açık artırmada 3,5 milyon dolara satıldı.
• Dallas’taki Heritage Müzayede Evi’nde düzenlenen açık artırmada, Batman’ın doğuşunu anlatan Detective Comics No. 27 çizgi romanı, 523 bin dolar ile en yüksek fiyata alıcı buldu. 1939 yılında basılan çizgi romanın orijinal fiyatı sadece 10 sentti.
• Süpermen’in ilk hâlini içeren sayılara neredeyse 500 bin dolar değer biçiliyor.
• ABD’de bir koleksiyoner 2014 yılında, Süperman karakterinin ilk kez ortaya çıktığı 1938 tarihli çizgi romana 3,2 milyon dolar ödedi.
• Kızıl Maske’nin isim babası ülkemizde Aslan Şükür’dür. Şükür, çizgi roman aleminin ilk “özel kostüm giyen” kahramanı Fantom’un mor kıyafetini kırmızı çizip adını da “Kızıl Maske” olarak değiştirmiştir.
• Superman karakteri, 1930’lu yıllarda, bilim kurgu hayranı 18 yaşındaki iki genç, Jerry Siegel ve Joe Shuster’ın hayalinin ürünüdür. İlk “Super-Man”, kel ve şeytani bir telepat (telepati gücüyle düşünce okuyan kişi) olarak yaratılmıştı. 
• Koleksiyon yapacaklar için özel sayılar, (reboot) hikâyenin ilk yaratıldığı hâlini ortaya koydukları için çok kıymetlidir. Bu konudaki en iyi örneklerden biri Batman’in nasıl Batman olduğunu anlatan, ülkemizde de Jbc Yayıncılık’tan basılan Batman-İlk Yıl Özel Edisyonu’dur.

• Kara Murat’ın artık NFT sitesi var! İncelemek için tıklayın. 
• Hem dinlemek hem izlemek isterseniz YouTube’da çizgi romanları seslendiren bir kanal da var, yani sesli çizgi roman; Çizgi Roman Diyarı…  
• Superman Muhammed Aliye Karşı! Bu sesli çizgi roman filmini kaçırmayın derim. 
• Türkiye’de sadece çizgi roman kültürünü anlatan “Profesör”, ilk sayısı Haziran 2016’da yayımlanan Yabani, Tam Macera çizgi roman dergisi, Gölge e-dergi gibi yayınlara imza atıldı.
• Gidin & Görün & Gezin: Kadıköy Çizgi Festivali, Gerekli Şeyler Manga Anime Festivali, İstanbul Comics & Art Festival, Angoulême Uluslararası Çizgi Roman Festivali, İstanbul Karikatür ve Mizah Müzesi, (Beyoğlu) Atila Özer Karikatür Evi, Anadolu Üniversitesi’ne bağlı Eğitim Karikatürleri Müzesi, Konak Belediyesi- İzmir Neşe ve Karikatür Müzesi 
• Kadıköy Belediyesi Karikatür Evi’nde karikatür, çizgi roman ve manga atölyeleri yapılıyor. (Detaylı bilgi için tıklayın.)
• Türkiye’de çizgi roman sevenler bir çatı altında buluşuyor: Çizgi Roman Sevenler Derneği. www.cizgiromanokurlaridernegi.com.

YOUTUBE’DAN ÇİZGİ ROMAN EĞİTİMİ VİDEOLARI

Ceyhun Kocakanat, SimCey YouTube kanalında basit çizgi roman çizme tekniğini anlatıyor: 

Animatör-İllüstratör Anıl Çelikkaya “çöpten adamı geliştirmeyi” anlatıyor: 

Çizgi roman karakteri yaratmak: 

Cemil Arslan, ÇiZiO kanalında çizgi alıştırmaları yaptırıyor:

Soner Aktaş’tan “çizgi roman nasıl üretilir tarifi:

Bir Fincan Anime kanalı ise manga severlere kısaca manga çizmeyi gösteriyor: 

ÇİZGİ ROMAN BULABİLECEĞİNİZ YERLER

Arkabahçe Çizgi Roman Dükkânı, Yapı Kredi Yayınları, Gerekli Şeyler, Çizgi Düşler Yayınevi, Desen Yayınları, Dinozor Genç, Dinozor Çocuk, Beta Kitap, Eksik Parça Çocuk, Presstij Çizgi Roman, Facebook Çizgi Roman alış Veriş Takas ve Antika Grubu, Büyülü Dükkân, Paralelevrencr.com, Felixkoleksiyon.com, Domingo Yayınevi, İthaki Yayınları, Oğlak Yayınları, Mundi, Shhhbooks, Baobab Yayınları, Karakarga Yayınları, Dukkan.marmaracizgi.com.tr, Ankara Çizgi Roman, Devri Alem Sahaf, Gon, Çizman Çizgi Roman Dükkanı, Zahiri Çizgi Roman Mağazası, Flaneur Kitabevi-İstanbul, Baykuş-İzmir, Sırtlan Çizgi Roman-İstanbul, Jedbang Collectibles/JBC Yayıncılık Mağazası-Ankara.

Kaynaklar:

• https://ankaraantika.com/cizgi-roman-koleksiyonu/
• https://www.kahramangiller.com/cizgi-roman/adim-adim-cizgi-roman-1-ekoller/
• https://serdara.com/turkiye-bilimkurgu-cizgi-roman/
• https://tr.ign.com/cizgi-roman/62838/blog/cizgi-roman-101-cizgi-roman-tarihi
• https://wannart.com/icerik/20011-turkiyede-cizgi-romanin-gecmisi

Çizgi Romanın 130 Yıllık Dünya Seyri

Diğer dosya konularını okumak için tıklayın.